Greenpeace-directeur: 'Er is plek zat voor af en toe een gehaktbal op je bord'

De milieubeweging en de agrarische sector lijken twee gescheiden werelden. Juist daarom is directeur Andy Palmen (51) van Greenpeace Nederland blij met de interesse van Nieuwe Oogst. Hij wil graag in gesprek en wordt nog enthousiaster als hij hoort dat het interview plaatsvindt op initiatief van de jonge boerin Susan Dijkshoorn.

Van een grote kloof tussen boeren en zijn organisatie is volgens Palmen geen sprake. 'Als je op X kijkt, dan denk je dat we elkaar naar het leven staan. Ik kom dat in de praktijk niet tegen. De meeste ondernemers die ik spreek, willen gewoon vooruit. Ze willen goed zijn voor hun bedrijf en voor de natuur. Daarbij vragen ze soms hulp aan de overheid.'

'Ik zie ook veel begrip voor wat wij doen, maar dat betekent niet dat je elkaars standpunten deelt. Ik merk dat mensen het waarderen als je staat voor je zaak en probeert respectvol te communiceren. En ja, dat wij bij Greenpeace af en toe een vervelend telefoontje krijgen, nemen we dan op de koop toe.'

Aanleiding voor het gesprek is de uitspraak in de rechtszaak die Greenpeace had aangespannen tegen de Nederlandse staat. De rechter oordeelde in januari dat het kabinet zich moet houden aan het stikstofdoel voor 2030. Dan moet 50 procent van de meest stikstofgevoelige natuur onder de kritische depositiewaarde zijn gebracht. Prioriteit moet worden gegeven aan de meest kwetsbare natuurtypen en het kabinet moet direct aan de slag.

De gang naar de rechter was voor Greenpeace de laatste fase van een traject van gesprekken met de overheid, LTO Nederland, Rabobank en grote ketenpartijen. Palmen heeft in die gesprekken aangedrongen op een afbouwpad voor de veehouderij, inclusief financiering, maar kreeg nul op het rekest.

Het kabinet gaat in hoger beroep, voornamelijk 'vanwege de zorgen over de uitvoerbaarheid van het vonnis'. Wat vindt u daarvan?

'Dat hadden we verwacht. Ik vind het ontzettend jammer. Een hoger beroep geeft opnieuw onzekerheid. Daar heeft niemand belang bij. De boeren niet. De natuur wordt er niet mee gered en de vergunningverlening komt er niet mee op gang. De reden die de minister geeft, is klinkklare onzin.'

Waarom vind u dit onzin?

'Het is wel degelijk mogelijk om het vonnis uit te voeren. Jan Willem Erisman (stikstofprofessor) heeft onlangs met een aantal scenario's laten zien hoeveel emissiereductie nodig is om de doelen te halen. Als je het op een goede manier doet, is het gewoon haalbaar.'

'Het wordt onhaalbaar als je er politieke taboes op zet. Dat doet de minister. Het belangrijkste politieke taboe is 'geen gedwongen uitkoop'. Op een gegeven moment kun je daar niet meer omheen. Als je daaraan vasthoudt, benadeel je iedere veehouder in Nederland, want iedereen moet dan krimpen. Er is overal onzekerheid omdat de minister een bepaalde groep uit de wind wil houden.'

Wat is die goede manier volgens jullie?

'Wij vinden dat alle sectoren een bijdrage moeten leveren. Het is niet meer dan normaal – en eerlijk – dat de industrie en het autoverkeer volop meedoen. Vervolgens moet je kijken naar wat de landbouw uitstoot en daar goede maatregelen nemen. Als je alles doet met generieke maatregelen op landelijk niveau, op basis van vrijwilligheid, dan wordt het een flinke opgave.'

Zijn vrijwillige maatregelen niet goed?

'Vrijwillige uitkoopregelingen zijn prima, maar niet het enige dat je moet doen. Er zijn gerichte, dwingender maatregelen nodig rondom natuurgebieden. Dat betekent niet dat boeren moeten stoppen. Je kunt ook denken aan extensivering. Het is nodig een combinatie te maken tussen landelijke maatregelen en specifieke regionale maatregelen of maatregelen rondom de meest kwetsbare natuurgebieden.'

Na de uitspraak zei u: 'Ik heb een dubbel gevoel bij de uitspraak, want ik realiseer me dat deze uitspraak gevolgen gaat hebben.' Zijn de mogelijke gevolgen voor jullie een afweging geweest?

'Jazeker. We denken goed na over het effect van onze acties en wat het betekent voor met name boeren. Dat de industrie andere filters op schoorsteenpijpen moet zetten, interesseert me geen snars. En dat we 100 moeten rijden op de snelweg is ook niet zo erg.'

Tekst gaat verder onder deze video van januari, naar aanleiding van de uitspraak in de stikstofzaak.

Waarom maakt u zich specifiek druk om boeren?

'Omdat ik het vervelend en pijnlijk vind als acties mensen persoonlijk treffen. We zijn een groene, maar ook een sociale organisatie. Ik ben gevoelig voor de argumentatie dat boeren vaak al lang op dezelfde grond werken en leven, net als de generaties voor hen. Het is meer dan werk. Het is een levensinvulling die zij willen doorgeven aan hun kinderen.'

'Ik wil het allerliefst voorkomen dat mensen hun baan kwijtraken door bepaalde ontwikkelingen, maar het is op een gegeven moment onvermijdelijk. Daar moeten wij onze verantwoordelijkheid in nemen.'

De tegenstrijdigheid van de uitspraak is dat agrarisch ondernemers nu nog moeilijker kunnen verduurzamen.

'Dat probleem komt niet door de uitspraak van de rechter, maar doordat de politiek niet handelt en het probleem niet oplost. De enige oplossing is ervoor zorgen dat de stikstofuitstoot, en daarmee de depositie in de natuur, fors naar beneden gaat. Zolang je dat weigert, met vage plannen blijft komen, probeert via hoger beroep de verplichting te ontlopen en de wet wil veranderen, los je het probleem niet op.'

'Als een boer zegt: 'Greenpeace zit mij dwars', dan zeg ik: nee, BBB en tot op zekere hoogte ook LTO Nederland zitten je dwars. Deze organisaties gijzelen de rest van het land op dit moment.'

Waarom vindt u dit zo belangrijk?

'Ik ben van Greenpeace. Ik vind dat natuur intrinsieke waarde heeft. We hebben de natuur ook nodig. Het zorgt voor de bestuiving van de gewassen en het welzijn van mensen. Dus natuur is gewoon ontzettend belangrijk. En het is een buffer tegen klimaatverandering. We moeten ons aanpassen. We kunnen niet door blijven gaan op dezelfde voet.'

Er zijn boeren die zich afvragen of Greenpeace niet beter met boeren kan samenwerken aan het stimuleren van duurzaamheid.

'We hebben een aantal acties ondernomen aan de oplossingenkant. We zijn bijvoorbeeld betrokken geweest bij het keurmerk On the Way to PlanetProof. We hebben ook veel werk gedaan richting supermarkten om een eerlijke prijs voor producten te krijgen.'

'Verder hebben we actie ondernomen richting Rabobank, omdat we vinden dat ze bij Rabobank de schaalvergroting aanjagen in plaats van dat zij boeren helpen met omschakelen. Daar kunnen ze volgens ons veel meer aan doen.'

Tekst gaat verder onder deze video van januari, waarin landbouwminister Femke Wiersma ingaat op de stikstofuitspraak.

Hoe ziet u de landbouw van de toekomst?

'We hebben een visie waarbij we uitgaan van ecologische landbouw. Daarin heeft de gemiddelde boer een grondgebonden bedrijf waarmee hij de slag naar ecologische landbouw kan maken, waarbij hij wordt betaald voor ecosysteemdiensten. Voor die boeren moet gewoon plek zijn in dit land. Misschien niet overal, maar wel een plek.'

'We hebben deze visie – voor 2040 – aangeboden aan de Tweede Kamer. Daarin zetten we uiteen hoe wij denken dat het landbouwsysteem er dan uit zou moeten zien. Maar zolang er een blok beton in Den Haag zit, kun je met initiatieven komen, maar dat maakt niet uit. Er is totale politieke onwil om te veranderen. Daardoor kunnen we niet bouwen, de energietransitie niet uitrollen en krijgen boeren geen vergunningen. Er moet echt iets veranderen in het land.'

Zijn er sectoren die jullie liever zien vertrekken uit Nederland?

'Ja, er zijn wel een paar. Zoals de kalverhouderij, met import van kalfjes. Het geeft veel vervuiling, een paar families worden daar stinkend rijk van, maar we hebben er als samenleving niets aan. Voor de eendenfokkerijen rond de Veluwe geldt hetzelfde. Dat heeft echt geen toegevoegde waarde voor ons land.'

Vindt u dat we moeten stoppen met vlees eten?

'Nee, dat zeg ik niet. Er is plek zat voor af en toe een gehaktbal op je bord en er is plek zat voor de natuur. De voorwaarde is dat we met elkaar tot overeenstemming komen over waar we naartoe gaan als land. Dan kan het prima. Ik vind wel dat we minder vlees moeten eten. Voor mij is dat makkelijk, want ik eet sinds mijn achtste geen vlees. Als we op een duurzame manier willen leven, waarbij iedereen voldoende voedsel heeft, dan moeten we omschakelen naar een meer plantaardig dieet en minder dierlijke producten consumeren.'

Dus toch?

'Nee, ik ga geen veganistisch verhaal houden waarbij iedereen alleen nog soja mag kauwen. Ik vind het wel van starheid getuigen als mensen blijven vasthouden aan de dagelijkse bal gehakt. Het klimaat verandert en de intensieve veehouderij draagt daaraan bij. Wij moeten meeveranderen.'

'Een voorbeeld: 80 procent van het koraal heeft hittestress. Dat is het voorstadium voordat het verbleekt. Als dat gebeurt, sterft het op termijn af. Vanuit de mens beschouwd, betekent dit dat vissers over de hele wereld hun visgronden verliezen. Als ik dat afzet tegen die gehaktbal op je bord, mag het wat minder.'

Wat wilt u meegeven aan boeren en tuinders?

'Vraag de BBB en LTO om een visie op de toekomst van de landbouw. Daar heb je recht op. Wat is hun visie voor over vijftien jaar? Hoe help je mij als boer door de transitie? Die visie ontbreekt in Den Haag. Als je visieloos te werk gaat, krijg je excessen en sta je er alleen voor. En voorkom dat we tegen elkaar worden uitgespeeld. Het echte probleem zit in Den Haag.'

De landbouwvisie voor 2040

Greenpeace heeft eind 2024 een visie op de landbouw voor 2040 gepresenteerd. In dat jaar is de Nederlandse land- en tuinbouw ‘niet meer een oorzaak, maar een oplossing van de natuur- en klimaatcrisis’, zo staat er te lezen. Het landbouwmodel is dier- en natuurvriendelijk en is financieel aantrekkelijk voor boeren.

De land- en tuinbouw is in die tijd een lappendeken van verschillende soorten akkerbouw en grondgebonden veeteelt. De teelt van voedselgewassen voert de boventoon. Het areaal van veevoergewassen en bloemen, bollen en sierplanten is sterk teruggebracht. Alle dieren komen buiten. Tussen akkers en graslanden staan hagen, heggen en houtwallen.

Ecologische landbouw

Greenpeace ziet ruim baan voor ecologische landbouw. Daaronder verstaat de organisatie landbouw die moderne wetenschap en innovatie combineert met natuur en biodiversiteit. Deze vorm wordt toegepast op grote en kleine bedrijven en is divers, veerkrachtig en kennisintensief. Het gebruik van kunstmest, chemische gewasbescherming en fossiele brandstoffen is ver teruggebracht. Natuurlijke plaagbestrijding is de norm en kringlopen worden zo lokaal mogelijk gesloten.

De ketens zijn in 2040 korter geworden en er is meer verbinding tussen boeren en consumenten. Agrarisch natuurbeheer wordt op reële wijze betaald. Een grondbank van de overheid voorkomt dat grondprijzen de pan uit rijzen. De rol van de grote financiers, toeleveranciers en afnemers is kleiner. In plaats daarvan staan de boer, de consument en de producent in het middelpunt.

De keuze van gasthoofdredacteur Susan Dijkshoorn

Twintig jaar geleden op 13 mei 2005 viel Nieuwe Oogst in de huidige vorm voor het eerst bij onze lezers in de brievenbus. De redactie wil daar met u bij stilstaan. Dit doen we door in de Nieuwe Oogst van week 20 terug te kijken, maar ook juist vooruit. Daarom hebben we Susan Dijkshoorn gevraagd als onze gasthoofdredacteur voor die speciale editie. Ze is boerin, jongerenbestuurslid bij LTO Noord en Royal FrieslandCampina én twintiger.

Lees hieronder waarom de gasthoofdredacteur voor de publicatie van bovenstaande artikel koos:

'In de landbouw passen we ons voortdurend aan om toekomstbestendig te blijven. Ondanks regeldruk en nieuwe uitdagingen investeren agrarisch ondernemers in duurzame ontwikkeling, wat soms bouw- en vergunningsaanvragen vereist. Het verraste me dat Greenpeace, die juist pleit voor verandering, deze vergunningen tegenwerkt. Ik was daarom benieuwd naar hun gedachtegang om dit zo aan te pakken. In mijn ogen bereik je een duurzame landbouwtransitie juist sneller en effectiever via samenwerking en ondersteuning, in plaats van via juridische blokkades die ontwikkeling vertragen. Een open dialoog geeft mogelijk beide partijen meer inzicht in elkaars gedachtegang, en daarbij begrip.'