Geen bedrijfsopvolger? Er is genoeg interesse, maar dan wel buiten de familie

Heeft mijn agrarische bedrijf nog een toekomst of komt beëindiging in zicht? Het is een vraagstuk dat bedrijfskundig adviseur Patrick Janssen van Flynth Adviseurs en Accountants vaak ziet oppoppen. 'Je hebt het vaak over het levenswerk van generaties, dan is afscheid nemen lastig.'

Natuurlijk kun je deelnemen aan een beëindigings- of saneringsregeling, benadrukt Janssen. 'Voordeel is dat je vaak toch op de huidige locatie kunt blijven wonen. En wat je daaraan overhoudt kun je ook vrij gemakkelijk uittellen op een A4'tje.'

Maar wat als er nog wel muziek zit in het bedrijf, maar een directe opvolger zich niet aandient? 'Vooral ondernemers met zo'n bedrijf die zelf in de 50 zijn vragen zich dan af of ze zo nog vijftien jaar moeten doorboeren of beter alvast een samenwerking kunnen aangaan. Dat kan met een jonge aspirant-ondernemer zonder eigen bedrijf of iemand met een ander bedrijf. Lukt zoiets, dan is dat heel knap', vindt Janssen.

Als zijinstromer ondernemer worden in de landbouwsector gaat niet zonder slag of stoot, al maakt het fiscaal gezien geen verschil of een bedrijfsovername binnen of buiten de familie plaatsvindt. Janssen merkt in zijn adviespraktijk dat het de intensieve bedrijven zijn, zonder veel eigen grond, waarvoor het vaak makkelijker is een overname te regelen door een aspirant-boer.

'In de akkerbouw en melkveehouderij zit ontzettend veel waarde. Maar omdat je het dan hebt over grond, is het waarde die minder rendeert. Dat maakt financiering van zo'n overname lastiger', legt Janssen uit.

'De meeste Nederlandse agrarische bedrijven zitten in dezelfde lastige situatie: een groot eigen vermogen, wat een eventuele overnameprijs hoog maakt, maar waar geen marktvraag tegenover staat. Prijs en markt zijn dan twee verschillende dingen', zegt Peter Pals. Hij is directeur van Farmers Funding, een adviesorganisatie in de agrarische sector op het gebied van bedrijfskundig, fiscaal en financieringsadvies.

'Rentmeestersgedrag'

Bij bedrijfsovername binnen de familie is vaak sprake van wat Pals 'rentmeestersgedrag' noemt. 'Emotie speelt dan een grotere rol. De drang om het familiebedrijf niet verloren te laten gaan is sterk en daardoor is de gunfactor naar een familielid een stuk groter. Maar bij overname door een vreemde moet je die gevoelens ook hebben om zo iemand boer te maken.'

Pals maakt het inmiddels regelmatig mee dat iemand van buiten de kans krijgt. 'Niet alleen speelt mee dat de eigenaar het waard vindt dat het bedrijf zo voortgaat, ook dat hij of zij op die manier de loopbaan toch kan afbouwen. Soms wordt het bedrijf daarom zelfs ver onder de marktwaarde overgedaan. Het is maar hoe belangrijk je het vindt als agrarisch ondernemer dat een jonge aspirant-boer ook boer kan worden.'

Dat het dan vaak ook leidt tot vraagtekens bij familie en financierders, is dan zo, stelt Pals vast. 'Maar wat is een acceptabele prijs? Als je het voor jezelf kunt verantwoorden is dat prima. Zeg dan wel concreet in de overeenkomst dat je best vrijgevig bent.'

Realistisch plan

Pals adviseert bij een externe overname aan de voorkant eerst vooral een realistisch plan te maken. Net als Flynth-bedrijfsadviseur Janssen stelt, is het volgens Pals zeker in de grondgebonden veehouderij tegenwoordig niet makkelijk om geld op te halen voor een agrarische bedrijfsovername. 'Maar misschien een schrale troost: ook elders in het bedrijfsleven is dat zo.'

Voor Janssen moet vooropstaan of er toekomst zit in het bedrijf dat wordt aangeboden voor overname. 'Niet alleen de familie moet het gunnen, ook de bank speelt een belangrijke rol. Die moet niet alleen het bedrijf zien zitten, maar ook de nieuwe ondernemer. Ze willen dan weten wie de persoon is als die er als maat in zit.'

Sleutels inleveren

Nog een kwestie om rekening mee te houden ligt op het persoonlijke vlak. Janssen: 'Bedrijfsovername aan een derde is vaak geen zaak van sleutels inleveren, samen een kop koffie drinken en dat was het dan. De overdrager en zijn of haar familie blijven zich betrokken voelen bij het bedrijf.'

Toch moet je ook daar duidelijk in zijn, geeft Janssen aan. 'Ik neem in gesprekken daarover mee dat de nieuwe boer ook daadwerkelijk 100 procent van de beslissingen neemt. Hij of zij moet het wel krijgen.'

Coen van den Bighelaar, portefeuillehouder bedrijfsovername bij het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK), zegt dat het met name in de beginfase van het overnameproces cruciaal is dat er een match is tussen de overdragende partij en de zijinstromer. 'Je wordt compagnons, dus is het belangrijk dat je elkaar verstaat en door één deur kunt. Als dat in de eerste jaren niet het geval is, strandt de overname meteen. Pas daarna gaat de financiële kant spelen.'

Loslaten

Volgens Van den Bighelaar loopt een overname het vaakst vast op het sociaal-economische vlak. 'Met name als tijdens het proces niet iedereen heeft uitgesproken wat ze daadwerkelijk willen. Het kan zijn dat ouders het bedrijf niet kunnen loslaten of dat broers en zussen niet uitspreken dat ze ook een kindsdeel willen. Een overname klapt zelden op de overnamesom. Misschien is het soms de laatste druppel, maar dan zit er altijd meer achter.'

Het is dan ook essentieel als bedrijfsoverdrager om de eigen kinderen te betrekken bij het plan, ook als dat een overdracht buiten de familie behelst. 'Zodat de kinderen zich gehoord en niet gepasseerd voelen. Als je openstaat voor zij-instroom, gooi dat dan ook op tafel. Je ziet soms dat er geen woorden aan vuil worden gemaakt en ineens is er een compagnon. Dat helpt niet mee. Voor de kinderen is het ook hun ouderlijk huis, daar komt een stuk emotie bij kijken.'

Zijinstromers en bedrijfsoverdragers koppelen

In de landbouwsector lopen verschillende initiatieven om zijinstromers en bedrijfsoverdragers met elkaar in contact te brengen. Zo vond in Limburg recent de tweede editie van Boer zoekt Perspectief plaats, een initiatief van Voergroep Zuid.

Vanuit NAJK loopt al sinds 2016 het project Boer zoekt Boer. 'Een platform dat overdragers en opvolgers aan elkaar koppelt', legt coördinator Marjan Holtland uit. 'Het is matchmaking zonder begeleiding. Wij faciliteren, de partijen gaan zelf verder op onderzoek uit.' Marijn Knoot vond een bedrijf via Boer zoekt Boer. 'Het profiel zag er goed uit en het bleek maar een halfuurtje rijden van mijn ouderlijk huis.' Al na een paar keer koffie drinken voelde Knoot een klik, per 1 januari 2024 is hij onderdeel van de maatschap.

Zonde om niet voort te zetten

Volgens Holtland is zij-instroom hard nodig voor de agrarische sector. 'Er zijn ontzettend veel mooie agrarische bedrijven, het is zonde om die niet voort te zetten. Het is goed om het enthousiasme te zien bij veel jongeren, ze zijn enorm fanatiek. Ik zie gedrevenheid en passie, en vaak ook een goed beeld van wat er komt kijken bij een bedrijfsovername. Voor de meeste jonge boeren is wel duidelijk dat je niet zomaar even een bedrijf koopt.'

Klaas Willem Nieuwland ondervindt dat laatste aan den lijve. De Friese boerenzoon had thuis niet de mogelijkheid om zelf ondernemer te worden en ging op zoek naar andere manieren. Het Boer zoekt Boer-platform was het voor hem niet, niet transparant genoeg in zijn ogen.

Inmiddels is Nieuwland beheerder van de Facebookgroep Boer zoekt opvolger, met ruim 8.000 leden. Hier kunnen potentiële boeren en mogelijke verkopers met elkaar in contact komen. 'Openbaar en overzichtelijk voor iedereen', zegt hij.

Anderen gelukkig maken

Zijn zoektocht naar een eigen agrarisch bedrijf loopt nog. En ondertussen hoopt Nieuwland anderen gelukkig te maken met zijn platform. Hij zou willen dat ook de periferie rondom de boer zich wat meer zou mengen in het matchen van opvolgers en overdragers.

'Bijvoorbeeld adviesbureaus en mengvoerbedrijven zien hun klantenbestand verouderen en kennen de plannen van veehouders om te stoppen of door te gaan. Ik zie het voor me dat de periferie meehelpt geschikte kandidaten te vinden voor overname. Daarmee verzekeren ze zichzelf ook in de toekomst van trouwe klanten', stelt Nieuwland.

Janssen vindt het positief dat meer en meer agrarisch ondernemers ook buiten de familie een opvolger of samenwerkingskandidaat zoeken. 'Het verruimt de kansen op de toekomst voor de agrarische sector. Zeker in een tijd van toenemende vergrijzing is dat goed. En niet iedereen kan aan een beëindigingsregeling meedoen.'

In de spiegel kijken

Zijn advies is dan ook om verder om je heen te kijken en er op tijd mee te beginnen. 'En niet onbelangrijk: kijk ook in de spiegel', benadrukt Janssen. 'Kun je samenwerken met iemand anders? Niet iedere ondernemer gaat dat lukken.'

Van den Bighelaar van NAJK stelt dat zijinstromers vaak beter om kunnen gaan met de pittige wet- en regelgeving in de landbouwsector. 'Zij staan daar constructiever in, nemen het meer aan als gegeven dat het een voorwaarde is om te kunnen boeren. Financiële haalbaarheid is vaker een reden om af te haken.'

Al met al past externe bedrijfsovername goed in het plaatje van de professionaliseringsslag waar de agrarische sector in zit, constateert Pals. 'Van boeren naar ondernemen, het wordt toch zakelijker. En de belangen die met een bedrijfsovername zijn gemoeid nemen toe. Sommigen vinden een vreemde op het bedrijf halen niks, anderen zeggen: zo houd je het wel langer vol. Uiteindelijk gaat het toch om de continuïteit van het bedrijf.'