Bom onder toekomst van Alemse boeren

Achtergrond Gelderland Peter van Houweling 01 nov 2023 om 06:30uur

Boeren en burgers op Alem zijn boos op de gemeente Maasdriel. Die wil samen met andere partijen natuur en recreatie ontwikkelen en mede financieren met zandwinning. De boeren dreigen zo’n 200 hectare goede grond te verliezen.

Melkveehouder Peter Toonen (37) is een van de zes boeren in het Gelderse Alem. Hij heeft honderd melkkoeien plus jongvee op 56 hectare. Ruim 25 hectare ligt buitendijks. Het grootste deel daarvan krijgt volgens de gebiedsontwikkeling een nieuwe bestemming.

De plannen hangen al enkele jaren als een donkere wolk boven het schiereiland. Nog vorig jaar is een kavelruil afgerond voor Alem en een groot deel van de aangrenzende Bommelerwaard, maar op Alem is toen weinig grond geruild. Niemand wilde land ruilen voor een stuk in de Alemse uiterwaarden, ook niet als dat dichter bij het bedrijf lag. Toonen deed wel mee. Hij kon daardoor meer land dichterbij krijgen, in ruil voor een perceel verder weg.

De gebiedsontwikkeling heeft voor Toonen grote consequenties, want 10 hectare van zijn grond langs de dode Maasarm is beoogd gebied voor zandwinning. Toonen, en voorheen zijn vader, gebruiken dat land al tientallen jaren via losse pacht van het zandwinningsbedrijf Dekker Groep. Dit bedrijf in IJzendoorn bezit veel grond in de Alemse uiterwaarden. Daarnaast is op nog eens 10 hectare van Toonen, langs de stromende Maas, natuur gepland. Die grond pacht hij nu van het Rijksvastgoedbedrijf. ‘Ik raak dus 20 van de 56 hectare kwijt’, stelt de melkveehouder vast. ‘Dat is een ramp.’

‘Nu is alles onzeker, maar ik zal verder moeten. Ik wil mijn bedrijf ontwikkelen'

Peter Toonen, melkveehouder op Alem

En hier blijft het niet bij. In Rossum, aan de overkant van de dode Maasarm, staat een ooibos gepland op een perceel van 3,5 hectare dat Toonen nu gebruikt. En dwars door een ander perceel moet een fietspad komen naar een beoogde fietsbrug. ‘Ook dat is weer een belemmering’, verzucht hij. ‘Het ziet er niet rooskleurig uit, dat is zeker.’

Goede grond verdwijnt

Bestuurslid Jeannet van Linden van ZLTO Maasdriel vertegenwoordigt de boeren in de klankbordgroep die de gemeente heeft ingesteld. ‘In het plan hebben de boeren geen toekomstperspectief’, stelt ze. ‘Door de delfstoffenwinning en gebiedsontwikkeling verdwijnt 200 hectare aan goede landbouwgrond.’

ZLTO Maasdriel is daarom tegen het plan. De afdeling zit op één lijn met de Dorpsraad Alem en de andere partijen in de klankbordgroep. Maar met het negatief advies van de klankbordgroep heeft de gemeente Maasdriel niets gedaan. ‘Er is wel veel overleg tussen de gemeente, de firma Dekker en de andere overheden, maar er is nauwelijks overleg tussen de gemeente en de belanghebbenden: de bewoners en de boeren', aldus Van Linden. 'Het had de gemeente gesierd als de bewoners en boeren meer bij de plannen betrokken waren. Nu komt er steeds meer aversie en de boeren weten niet hoe ze met hun bedrijf verder moeten.’

Ook Toonen weet nu niet hoe zijn toekomst eruitziet. ‘Ik melk honderd koeien, daar moet je voldoende grond voor hebben. Dat vraagt de bank ook. Op Alem is echter geen vervangende grond te koop, zeker niet nu de meeste ondernemers grond kwijtraken. Alemse boeren moeten daardoor ook buiten het dorp op zoek naar grond.’ Verhuizen met het hele bedrijf is voor Toonen geen optie. ‘Nu dit speelt, wil niemand mijn bedrijf kopen.’

Gebiedsontwikkeling Alem: wat houdt het plan in?

Alem is een Gelders schiereiland aan de Maas met een oppervlakte van 593 hectare en bijna 650 inwoners. Vroeger lag Alem aan de Brabantse kant van de Maas. Als gevolg van het kanaliseren van de Maas rond 1935 kwam Alem op de noordelijke oever te liggen, in de Bommelerwaard. Sindsdien is Alem via een dam verbonden met de noordelijke Maasdijk. De gemeente Maasdriel heeft samen met Rijkswaterstaat, de provincies Gelderland en Noord-Brabant, de waterschappen Rivierenland en Aa en Maas en zandwinningsbedrijf Dekker Groep het initiatief genomen om het onderzoek voor de gebiedsontwikkeling op te pakken. Dat behelst meer riviernatuur aanleggen met bos, meer eilanden en natuurvriendelijke oevers, het zichtbaar maken van oude rivierlopen en het mogelijk maken van waterstanddaling. Verder wil de gemeente toerisme en recreatie stimuleren, onder meer door het verplaatsten van de haven en de aanleg van een fietsbrug. Ook krijgt de Dekker Groep toestemming voor ontzanding van een deel van Alem. Het bedrijf heeft daar al zo’n 100 hectare in eigendom. Deze grondstofwinning biedt de gemeente financiële middelen voor de gebiedsontwikkeling.

De jonge melkveehouder moet de komende jaren ook investeren in ammoniakreductie. Dat vraag een forse investering, bijvoorbeeld in een stikstofkraker. Maar als hij grond kwijtraakt, weet hij niet hoeveel koeien hij over een paar jaar nog kan houden. 'Is de investering dan wel te financieren? Het ziet er gewoon slecht uit’, stelt Toonen vast. ‘Nu is alles onzeker, maar ik zal toch verder moeten. Ik ben pas 37 jaar en ik wil mijn bedrijf ontwikkelen.'

Voorlopig moeten de boeren op Alem leven met deze onzekerheid. Eind september heeft de gemeenteraad namelijk met een nipte meerderheid gestemd voor een volgende fase. Dat betekent dat er nu een vervolgonderzoek komt waarin een aantal varianten worden uitgewerkt en een keuze wordt gemaakt voor een voorkeursalternatief.

Eerst een stap terug

Voor dat onderzoek is twee jaar uitgetrokken. Daarna hakt de gemeente Maasdriel definitief de knoop door over het wel of niet uitvoeren van de plannen. Van Linden: ‘Dat resulteert in wéér twee jaar onzekerheid voor de boeren op Alem.'

De ZLTO-afdeling wil dat de gemeente een stap terugzet. Dit om boeren en andere betrokkenen de mogelijkheid te geven om te participeren vóórdat er varianten worden uitgewerkt. De gemeente Maasdriel belooft dat in het vervolgonderzoek een overleg plaatsvindt met de bewoners en de agrarisch ondernemers.

Van Linden heeft er echter weinig vertrouwen in dat ze daarin echt invloed zullen hebben. 'Onze afdeling doet er alles aan om die invloed te vergroten', geeft het bestuurslid aan. ‘We zitten kort op de gemeentepolitiek en houden nauw contact met onze leden.’

ZLTO ontsteld over plannen en proces: ‘Er is geen sprake van participatie’

De ZLTO-afdeling Maasdriel is tegen de plannen voor de gebiedsontwikkeling van Alem. Dat heeft de afdeling onder andere kenbaar gemaakt in een brief aan de gemeenteraad. Het steekt ZLTO Maasdriel dat er geen aandacht is voor de toekomst van de agrarische bedrijven en de transitie waarin veel bedrijven nu zitten. ‘Die transitie is alleen mogelijk bij een flexibel ingericht omgevingsbeleid en wanneer bedrijven voldoende grond hebben. Door de plannen gaat juist zo’n 200 hectare aan goede landbouwgrond voor voedselproductie verloren’, stelt de afdeling. ‘Dat is geen goede keuze met het oog op voedselzekerheid.’De afdeling schrijft dat er goede mogelijkheden zijn om landbouwgrond te behouden en tegelijkertijd ruimte te bieden voor meer biodiversiteit en recreatief gebruik. ‘Dat kan alleen samen met de boeren en bewoners in beeld worden gebracht. Tot nu toe is er echter geen sprake van echte participatie’, stelt de afdeling. ZLTO Maasdriel pleit voor een pas op de plaats, zodat daar wel ruimte voor komt.Bovendien hekelt de afdeling de wethouder die zijn toezegging ‘wanneer Alem geen ontzanding wil, zal er geen ontzanding plaatsvinden’, weer heeft ingetrokken.