'Democratie kiest mensen met belang'

Met de recente verkiezingsoverwinning uit het niets van BBB komen er veel nieuwe volksvertegenwoordigers en bestuurders bij de provincies en waterschappen. Een teken van een vitale democratie: inwoners zijn het niet eens met de koers, stellen zich verkiesbaar en worden massaal verkozen.

Lokale en regionale politici hebben hun wortels waar ze wonen en werken. Daarom is de gecreëerde stemming rond mogelijke belangenverstrengeling van de nieuwe BBB-politici voorbarig, maar wellicht zelfs ondemocratisch. Het is de kern van onze democratie dat we niet alleen kunnen stemmen, maar ons ook verkiesbaar kunnen stellen.

Wethouders of raadsleden die voorzitter zijn geweest van de voetbalvereniging, een bedrijf bezitten, een bouwvergunning willen, een zorgbudget voor hun gehandicapte kind aanvragen of huisarts zijn in het gezondheidscentrum, het komt allemaal voor. En dan zijn er ook nog de familieleden die werkzaam zijn bij een lokale projectontwikkelaar, directeur zijn van de muziekschool enzovoort.

Met het weren van kandidaten met lokale belangen, weer je lokaal gewortelde kandidaten die onderdeel zijn van lokale gemeenschappen. We moeten als volwassen democratie leren hoe je daarmee omgaat.

Een belangrijk uitgangspunt van de lokale democratie is de wettelijke eis dat bestuurders woonachtig zijn in de gemeente, de provincie of het waterschap waar zij besturen. Die worteling brengt altijd belangen met zich mee. De kunst van de lokale democratie is goede omgang met de wijze waarop lokale bestuurders in verbinding staan met de gemeenschap.

Op dit punt is er in de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling gekomen. Gemeenten, provincies en waterschappen laten risicoanalyses uitvoeren naar de integriteit van kandidaat-bestuurders. Zo'n risicoanalyse brengt in beeld waar de persoonlijke belangen, netwerken en achtergronden van kandidaat-bestuurders raken aan het algemeen belang.

Heldere afspraken

Vervolgens worden heldere afspraken gemaakt over omgang met bijvoorbeeld je netwerk, het belang dat je hebt bij een lokale stichting of de belangen van het familiebedrijf. Op die manier ontstaat transparantie rond mogelijke belangen en de daaraan verbonden risico's. Burgemeesters, Commissarissen van de Koning en dijkgraven hebben wettelijk de verantwoordelijkheid om 'hoeder' te zijn van de integriteit. Een verantwoordelijkheid die zij serieus nemen.

Daarnaast benoemt de wet welke handelingen voor bestuurders en politici verboden zijn, welke functies wettelijk onverenigbaar zijn en wat de regels zijn voor deelname aan stemming en beraadslaging over onderwerpen die bestuurders persoonlijk aangaan. In het geval van BBB is het daarmee niet zo dat verkozen boeren per definitie niet mee kunnen doen aan een besluitvorming over het stikstofbeleid of natuurgebieden.

Wat een persoonlijk belang is, vraagt om een zorgvuldige afweging van geval tot geval. Daarin moet naast aandacht voor integriteitsrisico's, gekeken worden vanuit het democratische recht om als bestuurder of politicus onderdeel te zijn van de besluitvorming.