Politieke lobbystrijd om patentering nadert ontknoping

De omstreden EOB-uitspraak - in twee zaken: tomaten met een eigenschap die voor minder water in de vruchten zorgt en broccoli met een bitterstof die kanker tegengaat - zet het debat tussen voor- en tegenstanders van octrooiering op scherp.
De belangrijkste tegenstanders van het octrooieren van natuurlijke planteigenschappen zijn telers, kleine veredelaars en de biologische sector, maar ook koepelorganisaties als LTO Nederland. Zij vrezen onder meer dat de beschikbaarheid van plantaardig uitgangsmateriaal in het gedrang komt waardoor de ontwikkeling van nieuwe rassen gevaar loopt of stuit op monopolisering door grote, multinationale veredelaars.
Deze laatste zijn de grootste voorstanders van octrooiering. Ook vrezen de tegenstanders van patentering de teloorgang van het kwekersrecht (zie kader rechts).
De tegenstanders van octrooiering kregen tijdens het debat over deze materie in het Europees Parlement op 17 december (zie kader middenonder) een flinke duw in de rug. Het parlement toonde zich in meerderheid tegenstander van octrooien op natuurlijke eigenschappen en nam een resolutie aan die de Europese Commissie oproept de problematiek op korte termijn via een juridisch bindende interpretatie op te lossen.
Ook staat de materie nog politiek op de agenda - eind februari - bij de Raad voor Concurrentievermogen, waarin ministers of staatssecretarissen van Economische Zaken van de EU-lidstaten bijeenkomen om het EU-beleid op dit terrein te bepalen.
Derde politiek interessante punt is het Nederlandse voorzitterschap van de EU in de eerste helft van 2016. Mogelijk grijpt Nederland dit aan om het afschaffen van het octrooirecht op natuurlijke planteigenschappen - waartoe (toenmalig) staatssecretaris Sharon Dijksma van EZ opriep - tot speerpunt te benoemen.

Vrij beschikbaar

Plantum, de koepelorganisatie voor de sector plantaardig uitgangsmateriaal, vindt dat octrooirechtelijk beschermd biologisch materiaal vrij beschikbaar moet zijn voor ontwikkeling van nieuwe rassen, net als het gebruik en de exploitatie van deze nieuwe rassen vrij dienen te zijn.
De organisatie vertegenwoordigt ruim 350 gespecialiseerde veredelings- en vermeerderingsbedrijven. Echter, niet alle aangesloten bedrijven scharen zich achter het Plantum-standpunt.
Judith de Roos, jurist bij Plantum: 'Onze vereniging kent een grote diversiteit. De meerderheid, de niet-multinationals, staat achter dit standpunt. De multinationals zeggen: als de wetgeving het toestaat, waarom niet? In feite kun je dan ook niet tegen zijn, het is hun recht. Tegelijkertijd zijn ze verzeild in een wedloop: als anderen het doen, moet zij het ook doen.'
Volgens De Roos zorgen octrooien bij beursgenoteerde bedrijven voor toegevoegde waarde. 'Dat is een ander model dan bij kleine bedrijven. De vraag is of andere, kleinere bedrijven het spel mee kunnen spelen en hoe toegankelijk octrooien zijn voor hen. Want aan octrooien zitten veel extra kosten verbonden', vertelt zij.
'Kleinere bedrijven zijn zich aan het oriënteren, want elk bedrijf wil zo groot en sterk mogelijk worden. Als belangenorganisatie willen wij echter de sector sterk houden.'
Ook Bionext, de koepelorganisatie voor de biologische sector die deel uitmaakt van de internationale coalitie No Patents on Seeds, is tegenstander van octrooiering. Bionext ziet dat twee wetten - het Europese octrooiverdrag en de Biotech-richtlijn - elkaar bijten.
'Het is een heel juridische wereld, waarbij het niet gemakkelijk is een simpele oplossing te vinden. De Europese Commissie moet nu iets doen, kaders stellen. De wet moet duidelijk zijn. Ze willen de wet niet openbreken. Dat is politiek geen haalbare kaart', verwacht projectleider Maaike Raaijmakers.
'Zelf zien wij het liefst een wetswijziging, maar het is niet waarschijnlijk dat dit op korte termijn gebeurt. Mogelijk komt de Europese Commissie wel met een interpretatieregel.'

Politieke haalbaarheid

Dat de politieke haalbaarheid voor het openbreken van de wet niet aanwezig is, komt volgens Raaijmakers doordat het belang van de patenten vooral groot is in de farmaceutische industrie. 'Daar is geen alternatief voorhanden om de investeringen terug te verdienen zoals via het kwekersrecht.'
HollandBIO, de belangenvereniging van de Nederlandse biotechnologie-industrie, met ruim 120 leden uit de medische-, agrofood- en industriële biotechnologie, ziet octrooiering als cruciale succesfactor.
'85 procent van onze leden valt onder het midden- en kleinbedrijf. Het zijn spin-offs, die voortkomen uit een academische setting. Hun enige kapitaal is kennis. Die moet je beschermen, zeker als je weet dat het tien tot vijftien jaar duurt voor je iets op de markt kunt brengen', zegt communicatiemanager Wieteke Wouters.
'Die tijdslijn is heel lang. Daarbij is veel geld nodig voor onderzoek. Je hebt daarvoor veel externe financiers, vaak durfkapitalisten of -investeerders. Voor zij investeren, stellen zij meteen als voorwaarde: heb je het Intellectual Property goed geregeld? Zo niet, dan heb je een probleem. In dat geval zeggen ze: 'Dan investeren we niet in jouw bedrijf.''