Coöperaties op Java en Bali

‘We hebben ze daarom ook geadviseerd om het transport vanaf de plantage naar de markt te versnellen. Nu zat de handelaar daar nog tussen. Dat vertraagt de boel en hij nam het ook niet zo nauw met de koeling in zijn opslag. Op zich zaken die heel gemakkelijk te verbeteren zijn. Houd het transport en de bewaring in eigen hand. Met één of twee dagen winst én een degelijke opslag heb je minder kans op bruine plekken en krijg je dus een betere prijs voor je product.’
Ook op het gebied van de teelttechniek gaven Duffhues en een collega van Agriterra de Javaanse boeren adviezen. En dat terwijl zij zelf geen verstand hebben van het telen van bananen. ‘Maar door internet is de wereld heel klein geworden. Dus ik ben ter plekke gaan zoeken en vond op internet al snel een teeltplan voor verschillende bananenrassen en klimaatgebieden. En ik kwam op het spoor van een Nederlandse bananenexpert die in Zuid-Amerika werkt. Eén belletje en binnen een halve dag had ik een compleet teeltadvies wat ik weer aan de telers op Java kon overbrengen.’

Generatiekloof

Toch lag de focus van de ZLTO-medewerker meer op de organisatie van de boeren dan op teeltmethoden. ‘Ik heb de landbouwersgroepen direct de vraag voorgelegd wat ze zelf willen en hoe ze dat voor elkaar willen krijgen’, vertelt Duffhues.
‘Een belangrijke vraag was ‘hoe creëer je draagvlak onder leden?’. Er zit bijvoorbeeld een groot verschil in opvatting over teeltmethoden tussen oudere en jongere boeren. De oudere generatie houdt vast aan de cultuur van overleven: van alles wat telen en opfokken; de kleine gemengde bedrijfjes. De jongeren willen een slag maken naar marktgericht produceren en zien het nut in van schaalvergroting en specialisatie. Dat botst daar enorm, nog veel meer dan hier in ons land. Het lastige is dat de ouderen daar van nature een hoge status hebben, die spreek je niet zo snel tegen.’
Veranderingen doorvoeren zonder met de cultuur rekening te houden is onmogelijk, merkt Duffhues op. Dat geldt daar net zo goed als hier in Nederland. ‘We hebben de Javaanse boeren als afsluiting een spiegel voorgehouden van wat ik gezien en ervaren heb. Laat ze daar maar rustig mee aan de slag gaan. Zowel met de praktische tips op het gebied van teelttechniek, als het verschil van inzicht tussen de jonge en de oude generatie.’
Na zijn werkbezoek aan de Javaanse bananentelers, reisde Duffhues alleen naar de cacaotelende buren op Bali. ‘Een wereld van verschil’, stelt hij. ‘Bali is overwegend hindoeïstisch en heeft een andere identiteit en cultuur dan Java. Dat zie je sterk terug in de landbouw. Biologische landbouw en agro-ecologie zijn er populair. Ook waren er al diverse landbouwersgroepen actief bezig met het optimaliseren van de teelt en met collectieve marketing via een coöperatie in oprichting. Ze beschikten ook over een professionele proeftuin waar proeven met veredeling, bemesting en rassen plaatsvonden.’
De landbouwersgroepen hadden intensief contact met BT Cocoa, een grote internationale distributeur van cacao die duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel heeft staan. ‘De uitdaging van de coöperatie op Bali was om zaken te doen met dit bedrijf. De statuten waren al bijna klaar. De boeren waren ervan overtuigd dat ze samen meer in de melk te brokkelen hadden dan als individuele boer.’

Afhankelijkheid

Eén van de vragen die Duffhues op zijn bordje kreeg, was in hoeverre de landelijke en regionale niveaus van de landbouworganisatie de lokale landbouwersgroepen in Java en Bali direct van dienst konden zijn. Zijn conclusie was minder prettig voor de landelijke en regionale bestuurders en medewerkers.
‘De landbouwersgroepen stonden eerst in een wachtstand: wanneer komen ze ons helpen? Dit creëerde een afhankelijkheid die averechts werkte. De landbouwersgroepen die zelf actief en ondernemend waren, bleken goed in staat te zijn om heel gerichte begeleiding of ondersteuning te vragen. Tijdens de paar dagen die ik daar was, heb ik gezien dat er in elke landbouwersgroep wel boeren en boerinnen te vinden zijn die zelf slim en daadkrachtig genoeg zijn om hun eigen boontjes te doppen. Als ze de juiste samenwerkingspartners vinden, zijn ze al een heel eind op de goede weg.’
Voor meer informatie over de reis naar boerenorganisaties op Java en Bali: Ton.duffhues@zlto.nl