Technologie vormt belangrijke sleutel tot toekomst

Eddy van Hijum, destijds minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, uitte in juli kritiek op arbeidsmigratie. Hij reageerde daarmee op een rapport van het Interdepartementale Beleidsonderzoek (IBO) Arbeidsmigratie.

'Nederland is verslaafd aan laagbetaalde arbeid. Bedrijven halen op grote schaal goedkope arbeidsmigranten hierheen, die vaak moeten werken en wonen onder erbarmelijke omstandigheden. Dat verdienmodel is niet de toekomst van Nederland. De kosten hiervoor worden niet alleen bij deze arbeidsmigranten, maar ook bij de samenleving gelegd. Dat moet echt anders', benadrukte Van Hijum.

Hoe dat anders kan, bracht de Sociaal-Economische Raad (SER) onlangs naar buiten met het adviesrapport 'Arbeidsmigratie naar waarde' (onderaan dit artikel te downloaden).

De SER adviseert de vraag naar internationale arbeidskrachten te verminderen, door te investeren in de kwaliteit van werk en actiever in te zetten op arbeidsbesparende technologie. Of door het beschikbare arbeidspotentieel in Nederland beter te benutten en te sturen op de voorwaarden waaronder arbeidskrachten van buiten de EU hierheen komen.

'Innovatie kan helpen om minder afhankelijk te worden van laagbetaalde arbeidsmigranten', stelt SER-voorzitter Kim Putters. 'Goedkope arbeid is vaak beschikbaar en veel bedrijven missen kennis en middelen. De overheid moet innovatie sterker aanjagen en bedrijven hierbij ondersteunen. Dit kan via fiscale regelingen, sectorale kenniscentra en afspraken met werkgevers over de afbouw van arbeidsmigratie in relatie tot arbeidsbesparende investeringen.'

Het regeerprogramma van het demissionaire kabinet stelt expliciet dat de behoefte aan laagbetaalde arbeid moet worden verminderd en productiviteitsverhogende technologie moet worden gestimuleerd. Robotisering vormt hierin een belangrijke sleutel. Zonder structurele inzet op technologische arbeidsbesparing blijft de sector afhankelijk van grootschalige inzet van internationale arbeidskrachten.

Het kabinet trekt daarom komend jaar 10,47 miljoen euro uit voor een subsidieregeling voor digitalisering en robotisering in de land- en tuinbouw. Het is de tweede keer dat deze regeling is opengesteld.

Via het Actieprogramma Digitalisering en het innovatieprogramma Robots naar de Boerenpraktijk ontvangen projecten een subsidie. De programma's hebben tot doel om digitalisering en robotisering in te zetten voor een toekomstbestendige land- en tuinbouw, de bodemkwaliteit, waterkwaliteit en het dierenwelzijn te verbeteren en de biodiversiteit te versterken. Ook innovaties die zich richten op het verhogen van de arbeidsproductiviteit komen in aanmerking voor deze subsidie.

LTO Nederland pleit in het manifest 'Innovatie voor een toekomstbestendige land- en tuinbouw' (onderaan dit artikel te downloaden) ook voor extra inzet op innovatie. Dit manifest is medeondertekend door FME, Fedecom, Avag, Hortivation, Groenpact, KAVB, GroentenFruit Huis, NFO, Glastuinbouw Nederland en Greenports Nederland.

'De adoptie van robotisering in de land- en tuinbouw blijft sterk achter bij het potentieel, terwijl de urgentie toeneemt', zegt LTO-portefeuillehouder Eric Douma. 'Arbeidstekorten bedreigen de continuïteit van bedrijven en de verduurzaming van de voedselproductie. Zonder versnelling van technologische oplossingen dreigen teelten te verdwijnen en neemt de druk op arbeidsmigratie, productiekosten en concurrentiekracht toe.'

Voor de transitie is volgens LTO een eenmalige investering van 0,8 tot 1,6 miljard euro nodig voor de aanschaf, implementatie en opschaling van robottechnologie in een periode van vijf tot tien jaar. Dit bedrag moet deels uit publieke middelen komen, zoals EU-fondsen en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, en deels van bedrijven, coöperaties en technologiepartners. LTO vraagt het kabinet ook om uitbreiding van de regeling MIA/Vamil om investeringen te stimuleren.

Douma benadrukt dat een holistische aanpak noodzakelijk is. 'Het gaat niet alleen om het ontwikkelen van een robot, maar ook om het creëren van de juiste omgeving. Want als een robot 24/7 werkt, moet er altijd service beschikbaar zijn om storingen op te lossen, zeker in het begin.' LTO roept de overheid dan ook op om in te zetten op scholing.

Een andere uitdaging is de wet- en regelgeving, zegt Douma. 'Deze is nog niet ingericht op precisietoepassingen en robotgestuurde technieken. Zo mag bijvoorbeeld een robot die per plant onkruid kan bespuiten en daarmee voldoet aan de milieudoelen niet worden gebruikt, omdat het toelatingskader van het Ctgb uitgaat van een volveldsbespuiting.'

Innovatie zorgt volgens Douma vaak ook voor een versnelling door de juiste ontwikkelingen bij elkaar te brengen. 'Maar dat kost tijd. Je kunt niet in één stap van de kelder naar de zolder. De komende jaren blijven veel internationale medewerkers nodig. En ook daarna zal handwerk in de sector nodig zijn.'

Werkelijke aantal arbeidsmigranten onduidelijk

Het aantal arbeidsmigranten in Nederland is niet helemaal duidelijk. Schattingen lopen uiteen van 700.000 tot ver boven de miljoen. Dit komt onder meer door verschillende definities. Marktonderzoeksbureau Intelligence Group heeft op basis van recente cijfers van brancheorganisaties ABU en NBBU een inschatting gemaakt van de huidige stand van zaken. Het bureau komt tot 1,3 miljoen internationale medewerkers. Wanneer kennismigranten, grensoverschrijdende medewerkers en in Nederland werkende Oekraïense vluchtelingen worden meegeteld, loopt dit op tot 1,7 miljoen.