Agrarisch natuurbeheer: tussen idealisme en realisme

Eric van der Spelt, agrarisch ondernemer en bestuurder van ZLTO-afdeling Steenbergen-Bergen op Zoom, doet al jaren mee aan Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Het subsidiestelsel met beheermaatregelen is bedoeld om leefgebieden te realiseren voor verschillende dieren, zoals vogels, amfibieën, insecten en zoogdieren; de zogenoemde doelsoorten.

Daarnaast is Van der Spelt deelnemer aan het project FABulous Farmers (FAB, functionele agrobiodiversiteit), om meer gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen en minder afhankelijk te zijn van externe input. 'Bij laatstgenoemde draait het om de vraag: wat kan de natuur voor ons doen? Bij agrarisch natuurbeheer staat de natuur meer voorop', legt de ondernemer uit, die onder meer diverse kruidenrijke akkers toepast om de natuur verder te helpen.

Vogels spotten

Is agrarisch natuurbeheer leuk en zinvol? Zeker weten, beaamt Van der Spelt. 'In het begin kwamen bijvoorbeeld geregeld biologen op bezoek om de vlinderpopulatie te meten. Ook plaatsten ze potjes in de grond om loopinsecten te vangen en aantallen te onderzoeken. Vogelaars kwamen eveneens kijken om vogelsoorten te spotten.' Wat blijkt: de positieve effecten van de kruidenrijke akkers bij de akkerbouwer zijn 'zeer significant'.

Van der Spelt geeft een voorbeeld: 'Bij ons zat een bepaalde vlinderkolonie die tot ontwikkeling kwam, terwijl enkele kilometers verderop bij Halsteren een geheel andere vlindersoort zich sterk uitbreidde. Je merkt dus dat de insectenaantallen en de soortenrijkdom toenemen.' Kortom, Van der Spelt is tevreden. 'Sterker nog, vanaf 2026 groeit mijn ANLb-areaal met een kleine 3 hectare. Het gaat om een perceel dat qua vorm minder courant is voor mijn gangbare akkerbouw. Daar maak ik dus een voedselakker van, geheel in lijn met agrarisch natuurbeheer.'

Hoewel Van der Spelt vanuit bevlogenheid deelneemt aan agrarisch natuurbeheer, maakt de ondernemer op het 160 hectare tellende akkerbouwbedrijf wel degelijk rationele keuzes. 'Onderaan de streep moet ik er natuurlijk geen verlies op lijden. Er is brood op de plank nodig.'

Subsidies

Je kunt als boer allerlei kanten op rekenen, stelt de akkerbouwer. 'Misschien leg ik wat meer nadruk op de akkerranden en anderen op bijvoorbeeld de gangbare aardappelen en uien, maar desondanks schiet ik er bij agrarisch natuurbeheer – mede dankzij de subsidies – niet bij in', vertelt de akkerbouwer over het subsidiestelsel dat wordt aangestuurd door BoerenNatuur.

Deze vereniging van veertig agrarische collectieven sluit met boeren die meedoen aan agrarisch natuurbeheer beheercontracten af. Op dit moment kunnen contracten worden getekend voor de periode 2026-2028.

De organisatie spreekt overigens zelf niet over subsidies, maar over een 'passende vergoeding betaald voor onder meer de uit te voeren werkzaamheden en de inkomstenderving op de ingezette randen en percelen'.

Controles

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs of het collectief zich aan de afspraken houdt. Van der Spelt heeft er ervaring mee. 'We hebben een kruidenrijke akkerstrook van 9 meter breed, maar die ligt naast een sloot van het waterschap. Laatstgenoemde instantie moet over die strook rijden om de sloot te onderhouden. De waterschapmedewerkers kijken ook niet zo nauw; van die 9 meter was dik 2 meter platgereden. De NVWA komt vervolgens op bezoek', vertelt Van der Spelt.

De akkerbouwer vervolgt: 'De rand moet 9 meter zijn', stelt de NVWA. Ik zeg: 'Dat klopt, maar het waterschap mag over die strook rijden om de sloot te onderhouden.' Sindsdien heb ik er nooit meer iets over gehoord. Ze handelen in de geest van de wet en niet naar de letter van de wet, is mijn opvatting. Trouwens, ik vind het uitstekend dat de NVWA controles uitvoert.'

Kruidenrijke akkerranden

Een onderdeel van agrarisch natuurbeheer is onder meer dat een ondernemer niet kan maaien wanneer het hem of haar uitkomt. Van der Spelt heeft er begrip voor dat dit deel uitmaakt van agrarisch natuurbeheer, maar melkveehouder Jan de Ruiter uit poldergebied De Gement – vlak bij Vught – heeft daar meer moeite mee. 'Ik wil soms een ontheffing aanvragen om toch te mogen maaien, maar dat mag dan niet', vertelt de melkveehouder die onder meer bloemenblokken en kruidenrijke akkerranden toepast. 'En ik gebruik vrijwel geen kunstmest', vult De Ruiter aan.

Overigens worden bij agrarisch natuurbeheer inderdaad eisen gesteld voor wat betreft het maaien. Die eisen zijn gerelateerd aan de broedperiode van doelsoorten. Bepaalde pakketten met onder meer kruidenrijk grasland en luzerne hebben uitgestelde maaidata, zodat doelsoorten van het ANLb hun legsel groot kunnen brengen. Daar staat dan ook een vergoeding tegenover.

Roosters aanpassen

Aanleiding voor de Noord-Brabantse melkveehouder De Ruiter, die honderd Fleckvieh-koeien, jongvee en een aantal fokstieren heeft, om met agrarisch natuurbeheer te beginnen, was dat de provincie verplichtte dat de roosters moesten worden aangepast. 'Mijn schoonzoon, ook een boer, heeft de roosters aangepast en waarschuwde mij om er niet aan te beginnen: één grote ramp, vertelde hij. Vandaar dat ik ben gaan meedoen met agrarisch natuurbeheer, omdat je dan vrijgesteld bent van die milieuvriendelijkere roosters', verklaart De Ruiter zijn deelname. 'Bovendien kwam ik als natuurinclusieve boer in aanmerking voor meer grond.'

Kortom, bij de ene ondernemer speelt bevlogenheid een rol, bij de andere is deelname aan agrarisch natuurbeheer vooral een zakelijke afweging. 'Daar is niks mis mee', zegt Ben Groenen, coördinator van BoerenNatuur Brabant. 'Ondernemers moeten keuzes maken die passen bij de bedrijfsvoering.' Hij geeft overigens aan dat er momenteel meer ruimte is om nieuwe clusters af te sluiten.