Vlas kan de sleutel zijn voor bestuivers

Vlas hoort bij de traditionele teelten in Zeeland. 'Het is een rustgewas in ons bouwplan', zegt akkerbouwer Frank Kuijpers in Ossenisse. 'Het saldo is meestal iets beter dan die van tarwe en de laatste jaren is de vraag naar vlas voor de linnenproductie goed geweest.'

Kuijpers is betrokken bij het living lab rond bestuivers in Zeeland, een initiatief van CLM Onderzoek en Advies. 'Vlas heeft bloemetjes die maar een dag bloeien, maar de hele bloei duurt wel twee weken. En dat in een periode waarin maar weinig anders bloeit. Wintervlas bloeit nog iets eerder. Je ziet vaak insecten, zoals hommels, in het vlas.'

Het gebruik van chemie in vlas is beperkt. 'Wij gebruiken bijna niets. De aardvlo is echter wel bijzonder schadelijk. Die heeft meer kans om schade toe te brengen als het droog en schraal is dan wanneer het vlas goed doorgroeit dankzij voldoende vocht', zegt Kuijpers. Tegen de aardvlo zetten telers kort na de opkomst pyrethroïden in. Die zijn ook slecht voor nuttige insecten. Toch denkt Kuijpers dat de schade meevalt door het vroege moment van toepassen.

De akkerbouwer kreeg de vraag mee te doen aan het project en zag het als een goed antwoord op de vragen die in de maatschappij leven. 'Ik deed al dingen met patrijzenakkers en voor het oude project Veldleeuwerik. Als boer vind ik het ook belangrijk dat er hommels zijn. Ze zijn van belang voor onze teelt van bruine bonen en voor het fruit in de boomgaarden. Hoe meer bestuivers, hoe beter.'

Sven Bruijns van Vlasbedrijf Bruijns kreeg hetzelfde verzoek als Kuijpers, om mee te doen in het living lab-project. 'We doen mee omdat een positieve draai geven aan vlas altijd goed is. Vlas heeft voordelen voor de biodiversiteit en een beetje reclame voor de teelt kan geen kwaad. Dat kan door het duurzamer te profileren.'

Geringe impact

Bruijns denkt net als Kuijpers dat de toepassing van pyrethroïden op het juiste moment geringe impact heeft op andere insecten dan de aardvlooien. Hij noemt het van belang om de teelt praktisch uitvoerbaar te houden. 'Dankzij goede teelttechniek hebben we meer opbrengst en de sector profiteert van een financieel gezonde markt. Daar moeten we een goede opbrengst voor blijven halen.'

De ondernemer pleit daarom voor het behoud van voldoende en effectieve gewasbeschermingsmiddelen. 'Als minder effectieve middelen overblijven, hebben we meer werkzame stof nodig. Cultuurhistorisch is vlas een mooie teelt, maar uiteindelijk moet iedereen er wel een boterham van kunnen eten.'

Vlas past volgens Bruijns in de trend naar meer biobased producten voor industrie, bouw en kleding. Maar het kan nog slecht concurreren met gangbare isolatiematerialen en andere producten. 'Daarvoor is de prijs veel te hoog. Biobased materialen zijn nog te veel 'wishful thinking' met te weinig oog voor de bedrijfsmatige kant.'

Lagere plaagdruk

Annemarie Dekker van CLM Onderzoek en Advies en projectleider van het living lab Vlas en Bestuivers Zeeland hoopt dat meer oog voor vlas en de verduurzaming van deze teelt met een ruimere rotatie en minder breed werkende insecticiden bij zal dragen aan een lagere plaagdruk en meer variatie en aantallen bij insecten. 'Het is mooi dat vlas erkend is als rustgewas. Als bloeiend gewas kan het bijdragen aan de bloeiboog voor insecten in het landschap.'

Gebruik van niet-selectieve middelen is volgens Dekker wel schadelijk voor bestuivers en natuurlijke vijanden. 'We hopen dat we in het project alternatieven vinden voor breedwerkende middelen, maar ook het landschap voor insecten kunnen verbeteren.'

Dekker hoopt dat loopkevers en andere rovers aardvlooien en trips beter kunnen onderdrukken. 'Iets betekenen voor de bestuivers kan alleen op landschappelijke schaal. Daarbij hebben we de boeren gewoon hard nodig.' Vlas sluit volgens de projectleider goed aan bij alle andere initiatieven met landschapselementen, akkerranden en keverbanken.

Wintervlas telen

Een aanpassing kan zijn om wintervlas te telen. Het andere zaaitijdstip en de groeivoorsprong in het voorjaar helpt tegen aardvlooienschade. Kuijpers noemt dat een mogelijkheid, maar het gaat niet elk jaar gemakkelijk. 'Als het uitwintert of door vocht en koude niet slaagt, is herzaai met zomervlas of een ander zomergewas noodzakelijk.'

Dekker is opgetogen over de eerste insectentelling in het vlas, die in juni plaatsvond. 'We waren blij verrast door de hoeveelheid hommels, wilde bijen en vlinders die we vonden, terwijl het al tegen het einde van de bloei liep. Volgens literatuur is vlas aantrekkelijk voor insecten. Deze telling bevestigt dat.'

In Europa gaan bestuivers sterk in aantal achteruit. In Nederland is de daling sterker dan het Europese gemiddelde. Dekker: 'Het helpt dan om minder insecticiden in te zetten, maar ook het gebruik van herbiciden en fungiciden kan negatief voor insecten zijn. Denk aan hormoonverstoring bij insecten. Het blijkt dat er minder insecten zijn en dat de insecten ook kleiner zijn. Dat kan ze gevoeliger maken voor middelen.'

'We zoeken telers die bereid zijn om dit op te pakken en die nieuwsgierig zijn naar alternatieven voor breed werkende middelen. Geen teler spuit voor zijn lol of wil schade aanbrengen. Telers staan open voor dit verhaal, maar het kost tijd en geld. Het is een gezamenlijke zoektocht', besluit de projectleider.