Boeren in de Tweede Wereldoorlog: als er bommen vielen, was het verschil klein

Wie via Google zoekt op de termen Tweede Wereldoorlog en boeren, merkt dat drie onderwerpen hoog in de resultatenlijst naar voren komen: NSB, woekerprijzen in de hongerwinter en onderduikers. Maar de meeste boeren en andere plattelandsbewoners probeerden in de Tweede Wereldoorlog vooral door te ploeteren onder de grillige omstandigheden.

Dat baseert Rien Koskamp (38) op de verhalen die hem zijn verteld. De Aaltenaar verzamelt al sinds zijn twaalfde alles wat te maken heeft met de Tweede Wereldoorlog in de Gelderse regio. Zijn verzameling is nu omgedoopt tot het kleine museum 'Aalten 40-45', net buiten het dorp, bij boerderij 't Ruwhof.

Het museum is beperkt open, van maart tot en met september elke laatste zondagmiddag van de maand. Uniformen, documentatie, gebruiksvoorwerpen, wapens en voertuigen die verzameld zijn door Koskamp zijn er te bezichtigen. De collectie geeft een beeld van hoe het leven tijdens de oorlog in de regio moet zijn geweest.

Na de oorlog bleek dat Aalten de meeste onderduikers per hoofd van de bevolking had gehuisvest. In het laatste oorlogsjaar waren er op nog geen 13.000 inwoners circa 2.500 onderduikers. Dat is ongeveer een onderduiker op vijf Aaltenaren.

Vermoedelijk kwam dat door de actieve verzetsgroepen, maar ook de kerkelijke achtergrond kan een rol gespeeld hebben, geeft Koskamp aan. Dominees namen de Bijbeltekst 'Verbergt de verdrevenen en meldt den omzwervende niet' als oproep voor het bieden van hulp aan onderduikers.

Dat de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) in de vooroorlogse jaren populair was op het platteland was niet toevallig. Net als de Duitse Nazi-partij zette de NSB boeren op een voetstuk. 'Na de Duitse inval waren er NSB'ers die hun lidmaatschap gebruikten om zonder argwaan clandestiene activiteiten te verrichten', weet Koskamp.

'Het begon bij opa'

Voor de Gelderlander begon de fascinatie voor de oorlog bij zijn opa. In diens boerderij was een keur aan achtergelaten spullen van Duitse en geallieerde herkomst. 'Toen familieleden merkten dat ik hier geïnteresseerd in was, hadden zij ook nog wel wat spullen in allerlei hoekjes die ik mocht hebben. Zo is het allemaal begonnen.'

De verzameling dijde gestaag uit en daarmee ook de ruimtebehoefte. 'Ik begon op mijn slaapkamer, verhuisde naar een oude kippenschuur, ging daarna naar een varkensschuur en vervolgens naar een grotere varkensschuur. Nu staat mijn collectie in een nog grotere varkensschuur', grijnst Koskamp. Je zou de nederige achtergrond niet herleiden uit het nette zwartgeteerde gebouwtje.

Bij elk voorwerp hoort een verhaal en dat is voor Koskamp net zo belangrijk als het item zelf. Hij pakt een grote gebogen metalen container. 'Dit is eigenlijk een grote dubbelwandige thermoskan die de Duitse soldaten op hun rug meedroegen', legt Koskamp enthousiast uit. 'Er kon bijvoorbeeld soep in.'

Koskamp zag de 'thermosrugzak' bij een boer in de schuur. Die gebruikte het item om gedroogde appels in op te slaan. De deksel sluit immers mooi luchtdicht af. 'Het kostte mij nog best wat overredingskracht voordat ik de container kon overnemen', aldus Koskamp.

Na de oorlog lag het platteland vol met afgedankt of verwoest oorlogsmateriaal. Boeren maakten er graag gebruik van en tot decennia na de oorlog werd oud legermateriaal nog hergebruikt. 'Ik zag eens bij een trekker rare frontgewichten. Dat bleken stukken rupsband te zijn van een tank', zegt Koskamp lachend.

In een van de kasten in het museum staat een kopje met een stuk metaal erin. Het komt van Koskamps grootouders. 'Aan het begin van de oorlog vielen er bommen rondom de boerderij. Een pink werd geraakt en de veearts moest komen voor een noodslachting. Mijn grootouders hebben de scherf die het dier trof altijd bewaard.'

Duitse radarwagen

Naast de boerderij werd door de Duitsers later een radarwagen neergezet. Die werd door geallieerde vliegtuigen gebombardeerd. Een Duitse soldaat en een zus van opa scholen naast elkaar in de lager gelegen mestvaalt. Terwijl de jonge vrouw ongedeerd bleef, verloor de soldaat zijn been en stierf, ondanks de verzorging op de boerderij.

'Zo dichtbij kon het verschil zijn', vertelt Koskamp. 'Ondernemers kregen Duits oorlogsmaterieel op hun land en soldaten ingekwartierd. Ze moesten zich er maar mee zien te redden.'

Ook tijdens de bevrijding ging het er hard aan toe. 'Een boerderij verderop is kapotgeschoten omdat er misschien Duitsers of NSB'ers zaten. De geallieerde soldaten namen geen enkel risico', legt Koskamp uit.

Aan het eind van de oorlog waren ruim negenduizend Nederlandse boerderijen vernield. Ook 't Ruwhof in Aalten werd niet gespaard. Het was een ontmoetingsplek voor het verzet en werd door de Duitsers geconfisqueerd. Tijdens de bevrijding is de boerderij door de Engelsen in brand geschoten.

Koskamp: 'Na de oorlog is eerst de stal heropgebouwd met de oude stenen. Het werk moest natuurlijk opgepakt worden. Ernaast werd een noodwoning gebouwd. De gemeente verklaarde dat tot een illegaal bouwwerk en voor straf is het gezin onderaan de urgentielijst gezet. Pas in 1953 mocht er een nieuwe woning worden gebouwd. Kun je het je voorstellen?'