Gas op onderzoek voor weerbare teelten

Achtergrond Akkerbouw Arno Engels 29 apr 2025 om 15:30uur

Praktijkpilots van het programma 'Weerbaarheid in de praktijk' hebben telers op weg geholpen naar een geïntegreerde aanpak waarvoor minder middelen nodig zijn. Voor weerbare teelten vanaf 2030 moet gas worden gegeven op onderzoek.

Het LTO-programma 'Weerbaarheid in de praktijk' draaide van 2022 tot 2025 met financiële steun van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Telers, adviseurs, onderzoekers, toeleveranciers en vakorganisaties hebben gewerkt aan praktische oplossingen richting 2030. Overheid en sectoren hebben afgesproken dat teeltsystemen vanaf dat jaar weerbaar en bijna emissieloos zijn. Ofwel: gezondere teelten waarvoor minder chemie nodig is.

Onder leiding van dagvoorzitter Peter Knippels van LTO Nederland vond onlangs het slotsymposium van het programma plaats in Den Bosch. Er zijn twaalf praktijkpilots uitgevoerd: in de glastuinbouw, in suikerbieten, cichorei, consumptieaardappelen, tulpen, lelies, fruit en bomen. De praktijkpilots bestonden uit proeven, demo's, experimenten en telersbijeenkomsten.

'In alle pilots zijn flinke stappen gezet naar weerbare teelten', stelt programmamanager Edwin Lambregts. 'Maar in een weerbare teelt kijk je niet alleen naar middelen. Je kunt niet een middel vervangen door een ander. Wil je echt toe naar een weerbare teelt, dan heeft werken volgens het Integrated Crop Management (ICM)-model de beste kans van slagen.'

Je kunt niet zomaar een gewasbeschermingsmiddel vervangen door een ander

Edwin Lambregts, programmamanager 'Weerbaarheid in de praktijk'

Het programma heeft dan ook ingezet op ICM. Dit is een geïntegreerde aanpak van een teelt, waarbij je een combinatie van maatregelen en middelen gebruikt om een gewas gezond te laten groeien, zodat ziekten, plagen en onkruiden zijn te beheersen. Lambregts: 'Het is de bedoeling dat zoveel mogelijk telers aan de slag gaan met ICM. Adviseurs spelen een sleutelrol in de transitie van gangbaar naar weerbaar.'

Dossier raadplegen

Alle activiteiten en resultaten die in het programma zijn gedaan, zijn te raadplegen op het dossier 'Weerbaarheid in de praktijk' op Groen Kennisnet. In de afgelopen jaren zijn er veel telersbijeenkomsten geweest om resultaten te tonen, discussies te voeren en innoverende technieken te laten zien om bijvoorbeeld onkruid de baas te blijven. 'In 2024 zijn in totaal 11.535 deelnemers naar bijeenkomsten geweest, van wie 83 procent primaire producenten waren. Dat is ongekend veel en toont aan dat telers echt stappen willen zetten naar weerbare teelten', zegt de programmamanager.

De praktijkpilots zijn in afzonderlijke sectoren uitgevoerd. Maar onderling zijn ook ervaringen en visies uitgewisseld. Lambregts: 'Van elkaar kun je leren. Het programma bestond uit pilots en teams met experts uit verschillende hoeken die in gesprek gingen over onkruidbeheersing, biocontrol en biostimulanten en emissiebeperking.'

Tekst gaat verder onder kader

'Oplossingen moeten wel haalbaar en betaalbaar zijn voor telers'

De overheid blijft op de lange termijn de transitie naar weerbare teelten financieren met als doel de afhankelijkheid van chemische gewasbescherming verder te verminderen en te voldoen aan Europese regels voor bodem- en waterkwaliteit. Dat meldde Susanne Sütterlin, manager gewasbescherming en fytosanitair bij het landbouwministerie, onlangs op het slotsymposium in Den Bosch. Overheid en land- en tuinbouw streven naar weerbare en bijna emissieloze teeltsystemen vanaf 2030. 'De ambitie is groot, maar oplossingen moeten wel haalbaar en betaalbaar zijn voor telers', stelt Sütterlin. Ze noemt het belang van onderzoek en innovatie om de ambitie te verwezenlijken. 'Publiek-private samenwerkingsprojecten zijn hiervoor geschikt. De besluitvorming hiervoor loopt nog. Er liggen mogelijkheden voor veredeling en biotechnologie.' Hoe kijkt het ministerie aan tegen gewasbescherming na 2030? Sütterlin: 'Een gewas moet je altijd beschermen. De vraag is alleen: hoe je dat doet? Wij willen toe naar een systeemaanpak waarin je maatregelen neemt om je gewas te beschermen. Dat is noodzakelijk, want de krimp van het middelenpakket zet verder door.'

Op het slotsymposium zijn de praktijkpilots toegelicht en de resultaten gemeld. Zo blijkt uit de bietenpilot, waarin is gestreefd naar geïntegreerde onkruidbeheersing, dat minder gebruik van herbiciden haalbaar is. Maar het zorgt wel voor meer arbeid en druk op de bodem.

'We hebben goede resultaten geboekt in combinatiestrategieën van mechanisering, robotisering en chemie', zegt onderzoeker Sjef van der Heijden van het bieteninstituut IRS. 'De afhankelijkheid van lokale omstandigheden en het weer wordt wel groter.'

Wiedeggen

Uit de bollenpilot die onderzoeks- en adviesinstelling HLB in de Drentse lelieteelt heeft uitgevoerd, blijkt dat wiedeggen in de praktijk goed werkt totdat het gewas dicht staat. Dat is tegen de verwachting van telers in. Ook zijn proeven gedaan met resistente cultivars, plantversterkers en biostimulanten, evenals experimenten met ruggenteelt.

'We hebben ook aan omwonenden uitgelegd wat we doen voor een duurzame teelt', meldt pilotleider Ben Seubring van HLB. 'Ze waren op ons perceel met een veldspuit erbij. Geen chemie in de tank, maar plantversterkers.'

In de glastuinbouw is veel nieuwe kennis opgedaan over het beheren van een ecosysteem in de kas. Aangetoond is dat raamgaas het invliegen van bepaalde insecten kan voorkomen. Hierdoor wordt gaas in de luchtramen, maar ook gewasgaas, inmiddels breed toegepast in de praktijk.

• Lees ook: 'Overheid blijft transitie naar weerbare teelten financieren'

Het praktijkprogramma stopt, maar er is nog een weg te gaan richting weerbare teelten in 2030. Voor alle sectoren en telers is het belangrijk om door te gaan met de transitie van gangbaar naar weerbaar. Dat onderstreept Ron Mulders, portefeuillehouder gezonde planten bij LTO Nederland. 'Door te remmen is nog nooit iemand verder gekomen.'

Om de komende jaren verder te gaan met ICM is onderzoek onontbeerlijk. 'We moeten meer gas geven op onderzoek', vindt Mulders. 'Samen werken aan knelpunten in teelten. Plannen van aanpak maken voor het beheersen van ziekten en plagen die we nu nog met bepaalde stoffen kunnen bestrijden, maar waar we in de toekomst problemen mee krijgen als die stoffen er niet meer zijn.'

'Zie af van rendement tijdens de transitie en durf te kannibaliseren'

Minder afhankelijk worden van chemie, van gangbare teeltsystemen naar weerbare teeltsystemen: hoe ga je om met zo'n grote verandering? Yousri Mandour geeft inspiratie door de kreeft als metafoor te duiden in het veranderingsproces. 'De kreeft loopt al 250 miljoen jaar op aarde en past zich steeds aan', legt Mandour uit, die erover doceert aan universiteiten en er boeken over heeft geschreven. 'De kreeft moet tijdens zijn groei zijn pantser afwerpen en een groter maken om zich te beschermen tegen vijanden. Tijdens die verandering is hij het kwetsbaarst. Wanneer gaat het pantser eraf? Als het echt niet meer kan. Ik zie veel overlap in het gedrag van de kreeft en de mens. Transitie naar weerbare teelten? Breek uit je pantser.' Mandour benoemt basisprincipes van de groeiende kreeft. 'Omarm het gevoel van ongemak; zie een negatieve prikkel zoals een krimpend middelenpakket als een cadeautje om in beweging te komen. Organiseer een toegewijd proces voor de transitie: hoe kun je je teelt anders inrichten? Zie af van rendement tijdens de transitie. En durf te kannibaliseren, want er zijn altijd partijen die worden geraakt door je weerbare teeltsysteem.'