Onzichtbare PIA-bacterie is grote schadepost

Achtergrond Varkens John Lamers 17 sep 2019 om 10:10uur

Op vrijwel alle bedrijven is er wel een varken die de PIA-bacterie bij zich draagt. Soms leidt dat tot een acute PIA, vaker hebben varkens een chronische of subklinische vorm met een onzichtbare schadepost. Dat vraagt om aanpak van voeding, management en vaccinatie.

Onzichtbare+PIA%2Dbacterie+is+grote+schadepost

Als de bacterie Lawsonia intracellularis een acute PIA (Ileïtis of darmontsteking) veroorzaakt, zijn daar weinig vraagtekens over. De verschijnselen – plotselinge sterfte van zware vleesvarkens met bloederige diarree – zijn duidelijk genoeg. 'De uitval van een zwaar varken is vervelend en ook een kostenpost', zegt Rutger Jansen, dierenarts bij Boehringer Ingelheim.

'Maar gemiddeld over een volledig koppel blijft, met de huidige hoge vleesprijzen, de schade relatief beperkt met 70 cent tot 1 euro per varken. De schade van de chronische of subklinische vorm van PIA is veel groter. De groeiachterstand kost al ongeveer 1 euro per varken. De slechtere voerconversie doet er nog eens 2,50 euro bovenop.'

Op zoek naar bron

Jan-Willem Aartsen, varkensspecialist bij P. Bos Veevoeders, kent het probleem. 'Een varkenshouder kampt met tegenvallende of wisselende resultaten, soms zonder zichtbare oorzaak. Samen met de dierenarts zoeken we dan uit of PIA de mogelijke oorzaak is', vertelt hij.

Subklinische PIA kan al gauw 3,50 euro per varken kosten

Rutger Jansen, dierenarts bij Boehringer Ingelheim

'Door bloedonderzoek bij varkens van verschillende leeftijden kan de dierenarts uitzoeken wanneer PIA voor de meeste problemen zorgt en waar de besmetting mogelijk vandaan komt.'

Mestonderzoek

Het is verstandig bloedonderzoek te combineren met mestonderzoek. 'De beste manier om PIA aan te tonen, is een kwantitatieve PCR-test op mest', zegt Sonja Agten, dierenarts bij MSD Animal Health. 'Als die test de PIA-bacterie in ruime mate aantoont, is er ook sprake van beschadiging van de darm.'

Volgens Agten helpt het bloedonderzoek helpt om het infectiemoment te bepalen. 'Samen zijn deze onderzoeken belangrijk bij het bepalen van een vaccinatiestrategie: is vaccinatie zinvol en op welk moment? Al blijft PIA net als PRRS een lastige ziekte die door meerdere factoren wordt beïnvloed.'

Voeding

Een belangrijke factor die bij PIA meespeelt, is volgens Jansen voeding. 'Er wordt veel gevraagd van varkens. Ze moeten snel en efficiënt groeien en de voerkosten mogen niet te hoog zijn. Een goed verteerbaar voerpakket helpt om PIA-problemen te beperken. De darm staat dan minder onder druk. Raap eruit en soja erin helpt bijvoorbeeld. Wel maakt dat het voer duurder.'

Bij de PIA-aanpak maakt P. Bos Veevoeders een analyse van de drinkwaterkwaliteit, zodat zeker is dat dit niet de bottleneck is. Vervolgens wordt de voeropname rond de voeroverschakeling gemeten om inzichtelijk te krijgen of hier de problemen ontstaan. Aartsen: 'Zorg voor een geleidelijke overschakeling en voeders die goed op elkaar aansluiten.'

Maalfijnheid

Belangrijk daarbij is de juiste maalfijnheid van de verschillende voercomponenten. 'Gerst walsen we waardoor er voldoende vezels in het voer zitten om de darmgezondheid te verbeteren. Eiwitbronnen malen we juist fijn om te zorgen dat ze goed verteerbaar zijn. Daarnaast gebruiken we in al onze voeders een speciale darmverbeteraar. Helpt dit alles niet voldoende, dan hebben we de Control PIA-voersoorten.'

Met alleen aanpak van de voeding zijn de nadelige gevolgen van een PIA-besmetting niet verdwenen. Jansen raadt aan een periode lang als test te gaan vaccineren. 'Dan moet je goed bijhouden wat het effect is van de vaccinatie op de resultaten. Vervolgens kun je de ROI (Return on Investment) berekenen: hoeveel euro's krijg je terug voor de investering in de vaccinatie?'

Naast het vaccineren en aanpak van de voeding is een goede biosecurity van belang. Daar gaat het nog geregeld mis. Jansen: 'De echte vakmensen herkennen een ziek varken snel en stappen in het hok om het te behandelen. Daarmee lopen ze het risico om PIA te verspreiden. Dat gebeurt in de eerste plaats via de mest. Met een simpele hogedrukspuit de laarzen altijd schoonspuiten, is dan de beste oplossing.'

Kleding per diergroep

Niet mengen van de varkens is belangrijk om verspreiding van PIA binnen het bedrijf te voorkomen, net als het scheiden van de verschillende diergroepen. Dat betekent aparte kleding en schoeisel voor dragende zeugen, kraamstal en gespeende biggen.

Agten: 'En bij de vleesvarkens is het goed om ook bij de jonge en oudere vleesvarkens aparte kleding en laarzen te gebruiken.'

Grote verschillen in verspreiding in Europa

In Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk is de verspreiding van de darmziekte PIA bij varkens gedurende een jaar onderzocht. Dat onderzoek is uitgevoerd door Mirjam Arnold en Heiko Nathues van de universiteit van Bern. Uit het onderzoek van bloed- en mestmonsters bleek dat op vrijwel ieder bedrijf in deze landen minimaal één varken met PIA werd gevonden. Bij de gespeende biggen in Nederland, Spanje en Frankrijk werden in het bloed nog geen antistoffen gevonden tegen PIA. In het Verenigd Koninkrijk had 5 procent van de biggen antistoffen, in Duitsland 7 procent en in Denemarken maar liefst 18 procent. Ook bij het mestonderzoek was dit verschil duidelijk. In de meeste landen werden bij de biggen nog maar weinig PIA-bacteriën gevonden. In Nederland was dat bij 9,4 procent van de biggen. Denemarken was ook hier een uitschieter met 60 procent. Een groot deel van de varkens loopt vroeg of laat toch tegen een PIA-besmetting aan. Spanje scoort het beste, maar toch heeft 53 procent van de vleesvarkens hier antistoffen tegen PIA, in Nederland is 62,2 procent van de vleesvarkens positief en in Denemarken 80 procent.

Twee vaccinatiemethoden met hun sterke punten

Om varkens te beschermen tegen de darmziekte PIA, is er binnenkort de keuze uit twee vaccinatiemethoden: via drinkwater of via een injectie. Toediening via drinkwater kan met Enterisol Ileitis, het vaccin van Boehringer Ingelheim. Dit vaccin is al jarenlang op de markt en heeft zich al bij 800 miljoen varkens bewezen. Door de opname via het drinkwater komt het vaccin direct terecht in de darmen om daar het immuunsysteem aan te zetten tot bescherming tegen de ziekteverwekker. Toedienen van het vaccin via het drinkwater is een gemakkelijke vaccinatiemethode. Afhankelijk van de snelheid waarmee de autoriteiten het middel in Nederland toelaten, kunnen varkenshouders binnenkort ook kiezen voor het toedienen van een PIA-vaccin via injectie. Bij Porcilis Lawsonia van MSD Animal Health is gekozen is voor een injectie vanwege de zekerheid dat hiermee ieder dier wordt behandeld met de juiste dosering. Het vaccin komt terecht in de lymfeknopen van de darm en kan daar zijn beschermende werk doen. Voordeel is dat het vaccin vanaf drie weken leeftijd is toe te passen en is te combineren met Porcilis PCV M Hyo, het vaccin tegen circo en mycoplasma.