Pootgoedgenetica op 4.000 meter hoogte

Sinds 1997 is De Haan al onderzoeker voor het Internationale Aardappelcentrum (CIP) in Peru. Eerst zes maanden voor Wageningen UR, vervolgens vier jaar voor een ontwikkelingsorganisatie en sinds 2002 voor het CIP. Een Nederlander in een Zuid-Amerikaans land met een missie. ‘Het behoud door zogenoemde in-situ conservatie van de oorspronkelijke gewassen in de Andes heeft in mijn carrière altijd centraal gestaan.’
In de veredeling is momenteel een trend gaande om zo veel mogelijk eigenschappen in de aardappel te krijgen. Resistenties en bestendigheid tegen droogte, hitte en stress staan centraal bij het inkruisen van genetica. De Haan voorziet op termijn een marginalisering van de rassen. ‘Het is een tendens in Europa en Noord-Amerika om in te zetten op minder rassen. Biodiversiteit is echter ontzettend belangrijk. Wilde verwanten en oude rassen zijn in de toekomst de bron van nieuwe karakteristieken.’
In het Andesgebergte zijn volgens de onderzoeker minstens honderd wilde verwanten van ‘onkruidachtige aardappelen’ en vierduizend landrassen die nog steeds door de kleine akkerbouwers worden behouden. ‘Veel mensen maken zich zorgen over de biodiversiteit van landbouwgewassen die verloren gaat. Je kunt het in mijn ogen vergelijken met de bedreiging van uitsterven van panda’s en neushoorns. Als een soort of ras eenmaal weg is, krijg je dat nooit meer terug.’
Met een genenbank kunnen die rassen worden geconserveerd. ‘Dat is echter maar ten dele waar, omdat de banken niet alle diversiteit dekken’, stelt De Haan. ‘Zo zijn er bijvoorbeeld flinke tekorten in de dekking van zowel wilde soorten als landrassen. Een genenbank is de oorspronkelijke logica van conservatie en ook een heel goede strategie. Wij doen dat ook op het CIP en behouden de meest diverse collectie van aardappelen die wereldwijd beschikbaar is.’

Onbewuste selectie

In het Andesgebergte vindt volgens de onderzoeker nog steeds evolutie plaats. ‘De sterkste gewassen voor de zwaarste omstandigheden worden door de Peruaanse boeren geselecteerd. Omdat de landbouw in het hooggebergte te maken krijgt met zo veel verschillende weersomstandigheden, vindt er onbewuste selectie plaats.’
De Haan vervolgt: ‘Bovendien bestaat er rondom de oude aardappelrassen een rijke traditie en cultuur die enkel ter plaatse behouden kunnen worden. Deze bestaat onder andere uit de ‘boerenkeuken’, technieken voor verwerking zoals vriesdrogen, liederen en rituelen.’
Gedurende een periode van achtduizend jaar zijn er ten minste vierduizend rassen gedomesticeerd, waarbij nieuwe karakteristieken voor innovaties steeds voortkomen uit de oorspronkelijke genenpool. ‘Bijzonder is bijvoorbeeld dat er door de handelshuizen in Nederland nu wordt geïnnoveerd met gekleurde aardappelen, waarbij ze ook teruggrijpen naar de oude Peruaanse rassen. Dat geeft al aan dat het behoud van de oude rassen niet alleen ter conservatie is.’
De grote verscheidenheid aan rassen is van levensbelang voor de telers in het Andesgebergte. ‘Ze maken deel uit van een strategie van risicospreiding. De landbouw vindt plaats op 4.000 meter hoogte. De boeren krijgen te maken met vorst, hagel en droogte. Bovendien is van irrigatie geen sprake. Zij telen per familie tientallen tot soms honderden landrassen en zijn dan afhankelijk van seizoensgebonden omstandigheden.’
Een groot verschil met Nederland waar de maximale opbrengst een belangrijke rol speelt. ‘De diversiteit zorgt in de Andes voor stabiliteit.’
De Haan haalt een anekdote aan van een team van journalisten uit New York die op bezoek waren bij een van de boeren. ‘Zij hebben tot drie keer toe aan de teler gevraagd wat zijn favoriete ras was en tot drie keer toe kwam de boer met een lijst van dertig landrassen. Hij was gewoon niet in staat om een ras als favoriet aan te wijzen.’
Vanuit culinair oogpunt is verscheidenheid in rassen ook belangrijk. ‘Vanwege de voedselzekerheid is de aardappel het belangrijkste gewas in de keuken van de Indiaanse families en zijn het de vrouwen die specifieke kennis over het gebruik koesteren’, vertelt De Haan.
‘Het tafereel op het schilderij De Aardappeleters van Van Gogh is hier nog steeds een vast ritueel. ‘s Ochtends, ‘s middags en ‘s avonds komt er een grote pot met aardappelen op tafel. Daarom is het belangrijk om verschillende smaken, kleuren en geuren te kunnen serveren, zodat er diversiteit in de anders monotone maaltijden komt.’

Rode lijst

Het CIP wil een gedetailleerde catalogus samenstellen met alle rassen. Bovendien werken de deskundigen aan een rode lijst waarop de schaarse landrassen zijn vermeld.
De genetische merkers moeten vervolgens worden vergeleken met het materiaal in de wereldgenenbank, zodat duidelijk wordt welke soorten uniek en bedreigd zijn. Het wetenschappelijk instituut wil op deze manier ook zelf proberen gaten in de genenbank vast te stellen.
‘Sinds de conferentie over biodiversiteit in de jaren negentig in Rio de Janeiro, is het lastiger geworden om toegang te krijgen tot de genetische bronnen in centra van oorsprong. Het behoud van de genetica en het begrijpen van de aanvullende rol tussen behoud in genenbanken - ex-situ - en in het veld door boeren - in-situ - is echter onze wetenschappelijke basis voor innovatie in de toekomst. We willen bovendien weten of er echt sprake is van verlies. Daar hebben we goede data voor nodig. We kunnen niet alleen op gevoel afgaan’, meent De Haan.
Hoewel de onderzoeker in de toekomst samen met zijn Peruaanse vrouw en dochter terug wil naar Nederland, is er voorlopig nog genoeg werk in het Zuid-Amerikaanse land.
‘Het Andesgebergte is niet een groot pootgoedmuseum waar de verschillende rassen worden geconserveerd. Als mijn droom van een catalogus en atlas met de huidige distributie van landrassen in de Andes in vervulling gaat, is er een goed referentiekader en kan de status van conservatie door boeren in de toekomst ook echt objectief worden gemeten. Dat zou een prachtig eindresultaat zijn’, zegt hij.
‘Daarnaast is het uitgangspunt om naast het behoud van de rassen de families in het Andesgebergte, die nu veelal in armoede leven, een beter welzijn te geven. Een derde doel is het vinden van nieuwe en unieke genen voor publieke veredeling voor gebieden in Afrika, Azië en Europa. Dat is mijn missie en de missie van het CIP.’

Lees ook

Marktprijzen

Meer marktprijzen

Laatste nieuws

Nieuwste video's

Kennispartners

Meest gelezen

Nieuw op MechanisatieMarkt.nl

Meer advertenties

Vacatures

Weer

  • Zaterdag
    14° / 8°
    20 %
  • Zondag
    15° / 4°
    20 %
  • Maandag
    11° / 8°
    95 %
Meer weer