Elbert Roest: 'Stikstofslot blijft knellen zolang er geen doelsturing is'

Roest is sinds januari 2024 voorzitter van het convenant Versnelling Innovatie Emissiereductie Duurzame Veehouderij. 'We willen doorbraakinnovaties voor de veehouderij ontwikkelen en ons inspannen om belemmeringen in de regelgeving die dat in de weg staan te benoemen en te helpen oplossen', zegt hij over zijn opdracht.

Zolang provincies geen prioriteiten stellen en de kool en de geit willen sparen, komt er geen helder plan

Elbert Roest, voorzitter convenant Versnelling Innovatie Emissiereductie Duurzame Veehouderij

De focus bij die opdracht ligt op innovatie, emissiemeting en borging. Voor het onderdeel innovatie geldt in de praktijk dat overheden samen met de private sector flink moeten investeren in het ontwikkelen van meet- en monitoringssystemen en solide databeheer, meent Roest.

'Werkelijke emissies van een stal en/of bedrijf meten en daarop sturen, kan niet zonder sensor- en datasystemen. Meten is in de tijd is monitoren. Het vormt de basis voor een borgingssystematiek voor doelsturing.'

Wat betekent doelsturing concreet voor u?

'In 2022 schreef voormalig VVD-politicus Johan Remkes het rapport 'Wat wel kan'. Dat was een toekomstvisie op de agrarische sector. In dat rapport geeft hij aan dat emissies langs vier sporen kunnen worden teruggebracht. Het zogenoemde trappetje van Remkes: stoppen, extensiveren, biologisch worden of innoveren. Voor dat laatste sta ik aan de lat.'

'Remkes was ook van mening dat veehouders en akkerbouwers meer invloed zouden moeten hebben op hun eigen lot. Met doelsturing staat de boer aan het roer. Weet die op bedrijfsniveau binnen welke plafonds moet worden gewerkt, dan kan hij zijn vakmanschap inzetten om dat te bereiken. Doelsturing is samen vernieuwend verduurzamen. Voor ondernemers betekent dat meer vrijheid.'

Is doelsturing iets voor iedere veehouder?

'Elke ondernemer heeft de opdracht om bij te dragen aan een beter milieu door emissies te reduceren en aan natuurherstel door te zorgen voor meer biodiversiteit. Het liefst zou ik in een wet verankerd zien dat ieder bedrijf een bedrijfsemissiereductieplan moet maken.'

'Langs die weg gaat iedereen op een pragmatische manier aan de slag met wat werkt en haalbaar is in de praktijk. En de samenleving weet dat de agrarische sector op een gestructureerde manier de schouders eronder zet.'

De veehouderij heeft haar hoop gevestigd op doelsturing. Is dat terecht?

'Ja, maar voor vergunningen weer kunnen worden verleend, moet nog wel een en ander gebeuren. In de vergunningverlening lag het accent erg op gebruiksrechten: wat op een bepaalde plaats mogelijk is. De uitspraken van de Raad van State maken echter duidelijk dat het om robuust natuurherstel gaat. Is dat niet het geval, dan gaat de rechter niet akkoord en blijft het stikstofslot ons knellen.'

Wat verwacht u concreet van de overheid en wat van de veehouderij als het gaat om doelsturing?

'Samengevat verwacht ik dat de overheid zorgt voor duidelijke doelen, rechtszekerheid en een betrouwbare borging van emissiemeting'.

'Veehouders moeten emissies meten, daarop sturen en innoveren op bedrijfsniveau. Zij moeten ook bereid zijn om noodzakelijke data te delen. Anders kan niet worden bepaald of aan de opgave op bedrijfsniveau wordt voldaan.'

Voor veehouders die een natuurvergunning ontberen of in de buurt van een Natura 2000-gebied zitten, is de situatie het meest urgent. Wie is daarvoor aan zet?

'De provincies. Zij moeten per Natura 2000-gebied – Nederland telt er ruim honderdzestig – een beschermingsprofiel maken. Daar horen natuurdoelanalyses bij met kritische depositiewaarden en een normenkader aan de hand waarvan kan worden getoetst of natuurherstel optreedt.'

'Provincies worstelen met het dilemma wat prioriteit moet krijgen: natuur, woningbouw, defensie of landbouw? Zolang provincies kool en geit willen sparen, komt er geen helder plan. Ik roep hen daarom op om te kiezen. Zonder gebiedsplan geen richting. Zonder richting geen doelsturing.'

Hoe ziet u de rol van het vakmanschap van veehouders in een systeem van doelsturing?

'Als voor een veehouder op bedrijfsniveau helder is welke prestaties hij moet leveren, dan kan hij zijn eigen gereedschapskist – voer, fokkerij, mest, management – inzetten om kritische prestatie indicatoren (KPI's) te halen. Zo'n aanpak past bij een liberaal land waarin ondernemers zelf kiezen welke route het bedrijf het beste uitkomt, de grondsoort en de omstandigheden. Ik verwacht dat dit ook zorgt voor een impuls bij innovaties.'

Remkes noemt ook expliciet innoveren. Dat komt maar mondjesmaat van de grond, terwijl de crisis- en herstelwet daar wel ruimte voor biedt.

'Klopt. Iedereen is voorzichtig. Illustratief in dat verband zijn de pakweg zeventig collectieven die in Nederland bezig zijn met mestverwerking en -vergisting. Een innovatie die technisch mogelijk is en maatschappelijk interessant gezien de bijmengplicht van groen gas die in 2026 wordt ingevoerd.'

'Overal in het land komen deze initiatieven op gang en toch lukt het niet om installaties vergund te krijgen. Het is aan mij als voorzitter van het innovatieconvenant om dit soort belemmeringen te signaleren en te onderzoeken hoe we daar doorheen kunnen breken.'

Waar ziet u kansen voor innovatie en emissiereductie?

'Renure is een mooi voorbeeld van een kans als doelsturing van de grond komt. Als het Europees Parlement het accepteert, moet nog een hele race worden gelopen om het in de wet verankerd te krijgen. Dat zou ook kunnen door borging via private certificering. Bij gewasbeschermingsmiddelen gebeurt dat bijvoorbeeld ook.'

Betrouwbare data zijn essentieel bij doelsturing. Ze vormen de basis voor de KPI's. Wie bepaalt wat goed genoeg is?

'Wat goed genoeg is binnen een pragmatische aanpak wordt uiteindelijk bepaald door degene die de vergunning verleent. Maar dat moet dan wel juridisch zijn getoetst. Op dit moment worden op de ministeries instrumenten ontwikkeld die onder andere betrekking hebben op borgingssystematiek op basis van sensor- en datasystemen en de juridische houdbaarheid.'

'Vorig jaar bijvoorbeeld, hebben provincies koplopersmaatregelen voor verduurzaming of natuurherstel ingediend. Die plannen zijn vervolgens meermaals getoetst en dragen bewezen bij aan een toekomstbestendige landbouw en de doelen voor natuur, water en klimaat. Provincies moeten nu samen met het Rijk en onderzoeksinstellingen inzetten op de formele, juridische borging.'

Hoe krijgen veehouders zekerheid dat hun inspanningen ook echt worden erkend?

'Als de overheid gemeten prestaties als de basis neemt voor beleid en vergunningen. Dat vraagt om een landelijk systeem voor datakwaliteit, validatie van sensoren en uniform toezicht dat samenkomt in een landelijke, eenduidige borgingssystematiek. Voor alle provincies gelijke spelregels en erkenning.'

'De landbouwtransitie vraagt niet alleen om technische innovatie, maar vooral ook om bestuurlijke moed.'