Poolse landbouw vreest EU-toetreding Oekraïne

Tijdens een persreis voor Europese landbouwjournalisten naar Polen was de groei die het land als landbouwnatie heeft doorgemaakt goed te zien op het bedrijf van melkveehouder Marek Czaplinski in de Noord-Poolse regio Mazurië. Hoewel hij het familiebedrijf ook voor de Poolse toetreding tot de EU al flink vergrootte, volgde de echte professionalisering pas in de laatste twintig jaar.

Toegang tot Europese landbouwsubsidies maakte het voor Czaplinski mogelijk om moderne landbouwmachines aan te kopen, een nieuwe graanopslag in combinatie met een drooginstallatie te bouwen en stallen uit te breiden om dierenwelzijn en comfort te vergroten. Hij houdt nu 350 Holstein-koeien. 'Als ik dat alleen had moeten financieren, was het nooit gelukt', weet Czaplinski, wiens zoon Pawel – ook dankzij EU-gelden – een eigen melkveehouderij heeft. Samen hebben de bedrijven een grootte van bijna 200 hectare.

De bedrijfsgrootte van Poolse landbouwbedrijven is sinds de toetreding flink toegenomen. Voor 2004 telde Polen 1,8 miljoen agrarische bedrijven met een gemiddelde grootte van 8,7 hectare. Sindsdien is de landbouw volwassen geworden. Alleen al tussen 2010 en 2020 verdwenen er 192.000 Poolse landbouwbedrijven, 13 procent van het totaal. Ook nam het areaal per bedrijf toe: van 9,8 hectare in 2010 naar 11,1 hectare in 2020. Het zijn vooral de kleine ondernemingen die verdwijnen. Sinds 2004 werd het inkomen van een fulltime boer in Polen tweeënhalf keer zo groot.

De groei van de sector is ook goed terug te zien in de exportwaarde van de Poolse landbouw. In 2023 bedroeg die 51,8 miljard euro, ruim elf keer meer dan in de periode voor toetreding. Daar profiteert het hele land van, omdat de agrarische sector belangrijk is voor Polen. 52 procent van het Oost-Europese land bestaat uit landbouwgebied; het land telt 19 miljoen hectare landbouwgrond. Het gros daarvan is akkerland (13,5 miljoen hectare) en weidegrond (3,7 miljoen hectare).

Polen is wereldwijd de nummer dertien als het gaat om vleesproductie. Na Duitsland en Frankrijk is er geen land in de EU met zoveel melkkoeien als Polen. Het zijn indrukwekkende cijfers, die ook terugkomen in de exportcijfers: 15,3 procent van de Poolse export komt uit landbouw en voedsel.

Het is niet verrassend dat Polen, en niet in de laatste plaats de landbouwsector, met argusogen kijkt naar de toekomstige toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie. Vorig jaar al vonden grootschalige protesten plaats tegen de grote instroom van goedkoop Oekraïens graan richting Poolse en andere Europese markten.

De bijnaam van Oekraïne, de graanschuur van Europa, is een terechte, weten ze in Polen. 'In volume kunnen we niet tegen ze op', weet Marius Legowski. Hij is namens Polen en een handvol andere Oost-Europese landen programmamanager bij het directoraat-generaal voor Landbouw en Plattelandsontwikkeling van de Europese Commissie. 'Als Polen kunnen we wel tegen ze opboksen op het gebied van innovatie en kwaliteit', is Legowski ook optimistisch.

Om Oekraïne het hoofd te bieden, zal de Poolse landbouw volgens hem nog georganiseerder moeten worden dan deze nu al is. Ook het vergroten van het aandeel biologische landbouw biedt kansen. De ambitie van het land is om het areaal biologisch in 2030 te verdubbelen ten opzichte van 2019. Ook moet het makkelijker en minder duur worden om een boerderij over te dragen aan een volgende generatie, zoals bij de familie Czaplinski goed is geslaagd.

Mercosur

Het Poolse landbouwministerie wijst bij de risico's die Oekraïne met zich meebrengt ook naar de Mercosur-deal met Zuid-Amerikaanse landen. 'Dat akkoord biedt geen bevredigende oplossingen als het gaat om productiestandaarden op het gebied van duurzaamheid, dierenwelzijn en klimaat. Dat zorgt voor een verschil in productiekosten', staat in een document dat het ministerie tijdens de persreis presenteerde. De vrees bestaat dat Poolse export weggedrukt wordt van andere Europese markten ten faveure van producten uit Mercosur-landen, zoals pluimveevlees. Eenzelfde scenario wordt gevreesd als het gaat om Oekraïne.

Polen pleit voor eerlijke competitie. 'Oekraïne profiteert bij toetreding van de markt. Dat betekent dat het land op verschillende gebieden op één lijn moet komen met de rest van de EU. Niet alleen op het gebied van voedselveiligheid, maar ook wat betreft duurzame ontwikkeling, dierenwelzijn, klimaatbescherming, het milieu en werknemersrechten', stelt het ministerie. Op het moment van toetreding moet Oekraïne op het gebied van landbouwproductie al voldoen aan Europese regels, vindt Polen.

Maatregelen noodzakelijk

Als buurland verwacht Polen meer last van het Oekraïense EU-lidmaatschap te hebben dan de meeste lidstaten. De Oekraïense landbouw kenmerkt zich door agroholdings die op grote schaal granen en oliehoudende zaden exporteren. 'Er moeten maatregelen worden genomen om te voorkomen dat verdere groei van de Europese Unie resulteert in een afname van de winstgevendheid van landbouwproductie, leegloop van het platteland en het stoppen van landbouwactiviteiten in huidige lidstaten.'

Polen ziet Oekraïne echter niet alleen als bedreiging, maar ook als kans. Het potentieel van het buurland is immers groot, de mogelijkheid om een wederzijds gunstige handelsrelatie te creëren is er. Ook ziet het Poolse landbouwministerie mogelijkheden voor gedeelde infrastructurele investeringen en verwerkende industrie.

Sowieso is landbouw een belangrijk element in de relatie tussen Polen en Oekraïne. In 2024 exporteerde Polen voor 13,1 miljard euro naar Oekraïne, waarvan 956 miljoen euro aan landbouwproducten. Na het Verenigd Koninkrijk is Oekraïne voor Polen de grootste markt buiten de EU voor landbouwproducten. Daarnaast is 33 procent van alle Oekraïense export naar Polen landbouwproduct, ter waarde van 1,56 miljard euro. Behalve Noorwegen levert geen enkel niet-EU-land zoveel landbouwproducten aan Polen.

Het geeft aan dat de Poolse houding jegens Oekraïne ietwat ambivalent is. Zoals melkveehouder Czaplinski het zegt: 'Oekraïne zien we nu niet als bedreiging. Maar na de oorlog kan Oekraïne snel een grote speler worden. Daar heb ik wel wat zorgen over.'