Bijltjesdag: opkoop piekbelasters is vijf keer effectiever

Verantwoordingsdag valt elk jaar op de derde woensdag in mei en is de dag waarop het kabinet verantwoording aflegt over het beleid van het afgelopen jaar. Op die dag worden de jaarverslagen en rapporten van de Algemene Rekenkamer aan de Tweede Kamer gepresenteerd.

In populaire bewoording wordt Verantwoordingsdag ook wel 'Bijltjesdag' of 'Gehaktdag' genoemd. Dit omdat de Algemene Rekenkamer kritisch kijkt naar de jaarverslagen en eventuele kritiek of aanbevelingen naar voren brengt. Voor het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) werd onder meer de Landelijke beëindigingsregeling veehouderij (Lbv) doorgelicht.

Vanwege de neerslag van stikstof op Natura 2000-gebieden wil het kabinet het aantal landbouwbedrijven in de omgeving van natuurgebieden verminderen. Daarvoor zijn twee beëindigingsregelingen met in totaal bijna 3 miljard euro in het leven geroepen: 1.102 miljoen euro voor de Lbv (gericht op alle veehouders die te veel stikstof uitstoten op natuurgebieden) en 1.820 miljoen euro voor de Lbv-plus (gericht op de piekbelasters).

Per euro belastinggeld

De Lbv-plus heeft per uitgegeven euro aan belastinggeld ruim 5,4 keer meer stikstofuitstoot op Natura 2000-gebieden gereduceerd dan de Lbv-regeling. Ook melden naar verhouding drie keer zoveel veehouders zich aan voor de plus-variant. Daarbij is de uiteindelijke werkelijke stikstofvermindering afhankelijk van hoeveel veehouders de regeling helemaal doorlopen en afstand doen van hun veehouderij.

Het aantal aanmeldingen voor de Lbv-plus is relatief gezien veel hoger (33 procent van de doelgroep) dan voor de Lbv (8 procent van de doelgroep). Een belangrijke reden hiervoor is de hogere vergoeding. Veehouders die gebruikmaken van de Lbv krijgen 100 procent van hun verloren productiecapaciteit vergoed, terwijl dat in de Lbv-plus 120 procent is, met daarbij ook nog een vergoeding van de sloopkosten.

Kosten per veehouder hoger

De Lbv is gemaakt voor 8.000 veehouders en is 666 keer aangevraagd. Bij de Lbv-plus is dat 2.800 veehouders versus 921 aanvragen. Door de ruimere vergoeding van de Lbv-plus zijn de kosten voor de overheid per gestopte veehouder gemiddeld hoger. Maar de verminderde stikstofneerslag op Natura 2000-gebieden is per uitgegeven euro ook ruim vijf keer groter.

De belangrijkste succesfactor bij deze regelingen is de afstand tot Natura 2000-gebieden. Hoe dichter de veehouderij bij een Natura 2000-gebied zit, hoe doeltreffender en doelmatiger de regeling is. Zelfs al betaalt de minister 20 procent meer voor de beëindiging.

Woest aantrekkelijk

Bij het vaststellen van de hogere vergoeding voor de Lbv-plus lijkt met name de wens van de toenmalige minister Christianne van der Wal (Stikstof) voor een 'woest aantrekkelijke' regeling leidend te zijn geweest. Het ministerie van LVVN heeft niet onderzocht of een lagere vergoeding hetzelfde effect zou hebben gehad. Daardoor valt niet te zeggen of de regeling nog efficiënter had kunnen zijn, meldt de Rekenkamer.

Uit eerder onderzoek naar de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen in 2024 bleek dat na beëindiging van de varkenshouderij 40 procent van de grond een agrarische herbestemming kreeg, vaak akkerbouw en groente-of fruitteelt. 'Dit brengt ook risico's voor de natuur met zich mee, bijvoorbeeld door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen', aldus de Rekenkamer.

Ook bij de Lbv en Lbv-plus bestaat volgens de Algemene Rekenkamer het risico dat de stikstofuitstoot wel wordt teruggedrongen, maar dat omliggende natuurgebieden om andere redenen toch onder druk blijven staan.