Brussel: aan de bak met de bescherming van de grutto

Wel heeft het kabinet vanaf 2026 structureel 500 miljoen euro extra beschikbaar gesteld voor agrarisch natuurbeheer. Een deel daarvan moet ten goede komen aan maatregelen om de grutto te beschermen. Toch staat in de voorjaarsnota nog niet hoe de koek wordt verdeeld.

Uitbreiding van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) is volgens BoerenNatuur een belangrijke voorwaarde om de daling van het aantal grutto's tegen te gaan. 'Het areaal intensief beheer moet groter', stelt strategisch adviseur Sarah Westenburg van de koepelorganisatie van de 40 agrarische collectieven.

Forse daling

Het aantal gruttobroedparen in Nederland daalde de afgelopen decennia van ruim 100.000 naar zo'n 25.000. De Nederlandse overheid moet van Brussel met een goed onderbouwd plan komen over hoe de achteruitgang van deze groep vogels wordt tegengegaan en het aantal broedende weidevogels weer gaat toenemen.

Staatssecretaris Jean Rummenie (LVVN) heeft al een set maatregelen gepresenteerd, maar onduidelijk is of Europa hier genoegen mee neemt. En hoeveel extra budget komend jaar beschikbaar is om de maatregelen te implementeren, is ook nog een groot vraagteken, zegt Sarah Westenburg, strategisch adviseur extern beleid bij BoerenNatuur.

Westenburg hekelt het feit dat in de recent gepresenteerde voorjaarsnota geen besluit is opgenomen over de besteding van het geld. 'Landbouwminister Femke Wiersma heeft meerdere keren toegezegd dat dit nu duidelijk zou moeten zijn, maar dat is dus niet gebeurd.'

Daarmee is volgens de BoerenNatuur-adviseur opnieuw een belangrijk moment van besluitvorming gepasseerd zonder de beloofde zekerheid. 'Dit stelt onze collectieven en boeren voor een onmogelijke opgave. We hebben het kabinet vorige week opgeroepen om per ommegaande hier duidelijkheid over te geven.'

Het is niet zo dat de overheid achteroverleunt. Het ministerie van LVVN beloofde direct na de reprimande van de Europese Commissie beterschap en presenteerde eind vorig jaar een voorstel voor een set maatregelen om de weidevogelpopulatie beter te beschermen.

Kamerlid Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) moet de Tweede Kamer op de hoogte houden van de vorderingen. 'Het is een schimmig proces', zegt ze. 'Europa wil dat Nederland meer doet en het kabinet komt vervolgens met een lijst maatregelen. Maar daar was weinig zicht op. De Kamer wilde meer grip krijgen op het proces en heeft mij aangesteld als rapporteur.'

Bromet houdt dus een vinger aan de pols en Rummenie brengt voortaan de Kamer op de hoogte over de procedure. Maar de inhoudelijke discussies tussen Nederland en Brussel vinden vooral achter de schermen plaats.

Geven en nemen

'Het is een soort onderhandelingsproces waarbij beide partijen over en weer geven en nemen. Maar de inhoud ervan is vertrouwelijk. Daarom is de Kamer ook niet van elke tussenstap op de hoogte. Maar ze wil wel weten op welke momenten overleg plaatsvindt, zodat ze de minister of staatssecretaris daarnaar kan vragen', legt Bromet uit.

Tot voor kort was de communicatielijn vooral vanuit Brussel open. 'Het is vervelend dat de Kamer dingen uit Brussel hoort en niet van het eigen kabinet', weet Bromet uit eigen ervaring. 'Ik ga ervan uit dat dit nu wel gebeurt.'

700.000 hectare nodig

Uit een hectareanalyse van Wageningen UR en Sovon blijkt dat er 700.000 hectare agrarische natuur nodig is om de doelen van de Vogel- en Habitatrichtlijn te kunnen halen. Die lat wordt bij lange na niet gehaald, stelt Westenburg. 'Met het deel van de 500 miljoen euro dat naar het ANLb gaat, wordt uitgegaan van 280.000 hectare in 2032. Een heel mooie stap, maar nog steeds niet voldoende.'

Volgens Westenburg is meer nodig om in de buurt te komen van de gestelde doelen. 'We hameren op betere randvoorwaarden, zodat agrariërs veel eerder in staat zijn intensief agrarisch natuurbeheer toe te passen', geeft ze aan.

'Op de eerste plaats moeten de vergoedingen concurrerender zijn. Pas dan zal een boer op een groter deel van het areaal voldoende intensief natuurbeheer toepassen. Daarnaast moet er voldoende flankerend beleid zijn. Goed functionerend predatiebeheer is daarbij van groot belang', aldus de BoerenNatuur-adviseur.

Flinke slag

Westenburg zegt dat daar nog een flinke slag in is te maken. 'De stabiliteit is zoek. Predatie is een belangrijk knelpunt in vrijwel alle weidevogelgebieden. Dat blijkt uit meerdere predatieonderzoeken en wordt ondersteund door veldwaarnemingen van onderzoekers, boeren en vrijwilligers.'

Daarom heeft BoerenNatuur begin dit jaar in een brief aan Rummenie drie speerpunten benoemd die de belemmeringen van effectief predatiebeheer weg kunnen nemen. Te beginnen met het aanpassen van het juridische en beleidsmatige kader.

Maatwerk

BoerenNatuur pleit voor een landelijk en uniform juridisch kader met flankerend beleid om juridische hordes sneller te kunnen nemen. Maatwerk per provincie of regio is volgens de koepelorganisatie nodig om zo nodig 'ad hoc maatregelen te kunnen nemen tegen specifieke predatoren'.

Daarnaast pleit de organisatie voor meer geld om predatiemonitoring en -beheer structureel onderdeel uit te laten maken van weidevogelbeheer. En er moet meer onderzoek worden gedaan naar kuikenpredatie.

Vliegvlugge kuikens

De tellingen van 2024 hebben volgens Westenburg 'opnieuw laten zien dat er door de hoge predatiedruk veel te weinig kuikens vliegvlug worden om de populatie in stand te houden'. Ze benadrukt dat er op korte termijn actie nodig is. 'Uitbreiding van leefgebied moet - waar nodig - ondersteund worden met preventief en actief predatiebeheer.'

'De uitbreiding van het ANLb naar de beoogde 280.000 hectare per 2032 vergt niet alleen extra middelen, maar ook een tijdige voorbereiding, afstemming met deelnemers, herontwerp van beheerpakketten, capaciteitsopbouw en afstemming met provincies', legt de BoerenNatuur-adviseur uit.

'We moeten onze leden duidelijkheid kunnen geven om ervoor te zorgen dat ze volop aan de slag gaan. Zodat we in 2026 een forse uitbreiding kunnen gaan realiseren, ook gelet op de lopende inbreukprocedure', besluit Westenburg.

Maatregelen van LVVN voor bescherming grutto

Daarop heeft het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) de volgende acht maatregelen gepresenteerd die de daling van de gruttopopulatie tegen moeten gaan:

• Een stevige financiële impuls geven aan het agrarisch natuurbeheer, dat daarmee flink kan worden uitgebreid en versterkt in de gruttokerngebieden.

• Het weidevogelbeheer optimaliseren via het Subsidiestelsel Natuur en Landschap in bestaande natuurgebieden die belangrijk zijn voor de grutto.

• Het grondbeleid uitwerken en de grondmobiliteit verruimen ten gunste van het weidevogelbeheer.

• Instandhoudingsdoelen voor de grutto toevoegen aan 25 bestaande Vogelrichtlijngebieden.

• Het agrarisch natuurbeheer rondom de Vogelrichtlijngebieden waar instandhoudingsdoelen voor de grutto aan worden toegevoegd stimuleren of uitbreiden.

• Het waterbeheer optimaliseren in belangrijke gebieden voor de grutto, zowel binnen als buiten de bestaande Vogelrichtlijngebieden.

• Onderzoeken of het zogenoemde headstarting een effectieve bijdrage kan leveren aan het stabiliseren van de gruttopopulatie. Bij headstarting worden eieren uitgebroed, waarna de kuikens worden uitgezet.

• De mogelijkheden voor predatiebeheer in het kader van weidevogelbeheer zo optimaal mogelijk benutten en indien nodig en mogelijk verruimen.

'Ik ben in overleg met de provincies en andere stakeholders over de verdere uitwerking van de hiervoor genoemde maatregelen ter bescherming van de grutto', schreef staatssecretaris Jean Rummenie van LVVN eind maart van dit jaar in een brief aan de Tweede Kamer.

Samen met provincies en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt Rummenie aan een instandhoudingsdoelstelling voor de grutto. Het plan is deze doelstelling toe te voegen aan 25 bestaande Vogelrichtlijngebieden, meldt de LVVN-staatssecretaris in zijn brief.

Seponeren of advies uitbrengen

Het is aan de Europese Commissie om te beoordelen of de reactie van Nederland op de inbreukprocedure voldoende is. De commissie kan de zaak seponeren of een advies uitbrengen, als de reactie op de aanmaningsbrief haar niet overtuigt.

Mocht het tot een dergelijk advies komen, dan licht de Europese Commissie daarin toe waarom Nederland volgens haar nog niet voldoet aan de verplichtingen onder de Vogelrichtlijn. Hiervoor staat geen vaste termijn. Naar verwachting komt de commissie dit voorjaar met een reactie.

Populair broedgebied

Het overgrote deel van de Europese gruttopopulatie broedt in Nederland. Dit jaar zetten zo'n vierduizend grutto's voet aan land in De Biesbosch, het grootste zoetwatertijdengebied van Europa.

De omstandigheden in het beschermde natuurgebied, dat op de grens ligt van de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland, zijn dit jaar ideaal omdat de waterstand laag is. Daardoor kunnen waadvogels makkelijk bij hun voedsel komen, zoals pieren en kleine insecten.

Na het opvetten zoeken de vogels een partner en vliegen ze verder het land in voor de broedfase, het liefst in kruidenrijk grasland. Ruim vier weken na uitkomst zijn jonge grutto's vliegvlug. Kort daarna, vanaf juni, trekken hun ouders weer naar het zuiden. De jongen vertrekken een maand later.