Grondemotie voelbaar in groeigemeente Leeuwarden

Achtergrond Algemeen Tienke Wouda 04 maa 2022 om 10:04uur

Waar alle andere Friese gemeente gaan krimpen, blijft Leeuwarden als grootste gemeente van de provincie de komende jaren groeien. De strijd om de grond is voelbaar. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen sprak Nieuwe Oogst met betrokkenen over de grondhonger.

Grondemotie+voelbaar+in+groeigemeente+Leeuwarden

Woningbouw is een van de grootste opgaven in gemeente Leeuwarden. De wijk Middelsee moet met 3.200 woningen het visitekaartje worden van de stad. Hiervoor werden honderden hectares landbouwgrond opgeofferd. In Mantgum en Goutum is de strijd om grond heel tastbaar.

Terwijl inwoners snel boodschappen doen voordat storm Eunice over het dorp trekt, woedt een figuurlijke storm over Mantgum. Mantgum is met 1.200 inwoners het derde grootste dorp van de gemeente Leeuwarden. Met een bakker, kapperszaak, supermarkt, treinstation, pedicure, sportpark en basisschool heeft het een centrumfunctie voor kleinere dorpen in de omgeving.

De spanningen ontstonden enkele jaren geleden toen vier dorpsbewoners hun plannen bekendmaakten voor woningen op agrarische grond, aan de oostkant van de doorgaande weg On 'e Terp. Het viertal verenigde zich in Collectief Particulier Ondernemerschap. Hun ambitie: 'Twee keer twee-onder-een-kapwoningen en acht vrijstaande woningen op een boerenerf, aan de voet van de terp, het DNA van Mantgum.'

Gemeente Leeuwarden staat er heel zakelijk in, dat wringt

Lieuwe Fopma, melkveehouder in Mantgum

Het plan zorgt voor verdeeldheid in het dorp. Een zeventiger steekt bij de supermarkt zijn duim op als hem wordt gevraagd naar de komst van de nieuwbouwwijk. 'Uitstekend', meldt deze inwoner van Mantgum. 'De woningen worden gekocht door mensen met kinderen. De nieuwe wijk zorgt ervoor dat voorzieningen in het dorp behouden blijven.'

Dat de wijk op landbouwgrond komt, vindt hij geen probleem. '60 procent van de landbouw is voor export. Deze manier van landbouw bedrijven, is niet langer houdbaar in een land als Nederland.'

Dit is een artikel uit de serie Plattelandsdocument

Even verderop, bij melkveehouders Lieuwe en Trees Fopma, zit de schrik er goed in. De woningen moeten verrijzen op het land dat ze pachten van de gemeente. 'Dat er straks meer mensen mijn erf op komen rijden met ideeën voor woningbouw, daar ben ik heel bang voor. Iedereen kan naar de gemeente met gekke woningbouwplannen. En gemeente Leeuwarden staat het maar al te graag toe', geeft Lieuwe Fopma aan.

'Wij voelen ons verbonden met de grond, ook al is het maar een stukje van 1,5 hectare. Het doet zeer, het gaat toch om drie koeien minder. De gemeente staat er heel zakelijk in. Dat wringt', aldus de melkveehouder.

Vier inwoners van Mantgum willen twaalf woningen bouwen op 1,5 hectare pachtgrond die aan de toegangsweg It Bosk naar het dorp ligt. © Persbureau Noordoost

Het gaat niet alleen om goede landbouwgrond die verloren gaat als de plannen doorgaan, maar er zit Fopma ook een maatschappelijk item dwars met de komst van de nieuwbouwwijk. De melkveehouder had veel liever sociale woningen gezien dan huizen op kavels van zo’n 800 vierkante meter. ’12 huizen op 1,5 hectare. Dat is toch van de zotte? Het stikt van deze kapitaalkrachtige woningen in het dorp. Voor starters is er weinig.'

Groeibehoefte

De gemeente voorziet de komende jaren een groeibehoefte in haar ruim dertig dorpen van 5 procent extra woningen, in totaal gaat het om zo'n 550 woningen. Hoewel Leeuwarden een voorkeur heeft voor inbreiding in plaats van uitbreiding om het landschap zo weinig mogelijk te verstoren, zullen de woningen niet altijd binnen de kernen kunnen worden gerealiseerd, is de verwachting.

Gemeente Leeuwarden (125.000 inwoners) richt haar pijlen vooral ook op de stad Leeuwarden en wil hiermee concurreren met steden als Assen en Groningen. Tot 2050 heeft Leeuwarden 8.500 extra huizen nodig om de woningnood te ledigen. Alleen al voor de in aanbouw zijnde stadse wijken Zuidlanden en Middelsee was hiervoor 450 hectare landbouwgrond nodig. De gemeente kocht deze rond de eeuwwisseling aan, waarna boeren deze pachtten van de gemeente.

Voor Dairy Campus liep het pachtcontract voor een deel van deze hectares onlangs af. Toen het innovatiebedrijf voor de melkveehouderij van Wageningen Livestock Research (WUR) ruim tien jaar geleden op deze locatie startte, wist het dat ze de 70 hectare pachtgrond op den duur moest afstoten. 'Ons voordeel ten opzichte van reguliere boerenbedrijven is dat wij korte lijntjes hebben met de gemeente. Samen proberen we naar oplossingen te zoeken', stelt manager Kees de Koning van Dairy Campus.

De zoektocht naar vervangende grond dichtbij kostte enkele jaren. 'Daar hebben we een makelaar op gezet. We willen natuurlijk het liefst grond dichtbij, in een straal van 5 tot 10 kilometer. Transport is een grote kostenpost', vult De Konings collega Frank Jorna aan.

Het WUR-vastgoedbedrijf kon 35 hectare compensatiegrond kopen van een stoppende boer in Weidum en nog eens 15 hectare pachten. Dairy Campus heeft meer grond nodig voor innovatie. Zo wil het zonnepanelen en grasland combineren, door koeien bij de panelen te laten lopen. De plannen van de gemeente rondom de aanleg van een groot zonnepark waarbij ook grond van Dairy Campus nodig zou zijn, stopten toen de provincie Fryslân in 2020 met een tijdelijk verbod op zonnepanelen op landbouwgrond kwam.

Bouwverkeer

Niet ver van Dairy Campus wordt een de eerste wegen door Middelsee aangelegd. Bordjes met bouwverkeer Middelsee zijn recent geplaatst om het verkeer de goede richting op te wijzen naar de nieuwe wijk aan de zuidkant van Leeuwarden. De monumentale boerderijen zijn overgebleven in het van oorsprong agrarisch gebied. Een aantal is herbestemd als kantoorruimte voor Natuurmonumenten en Ringagro Smartfarming.

Andere werden verbouwd tot woonboerderijen. De bewoners van deze boerderijen hebben een goed uitzicht op de bouwactiviteiten. Een van hen houdt hierbij een vinger aan de pols. 'We zijn bezorgd over onze boerderij uit 1905. Wij weten niet hoeveel risico de boerderij loopt als hier wordt geheid en geboord. Gaat het gebouw hierdoor verzakken?'

Het gezin verhuisde anderhalf jaar geleden vanuit de stad naar de boerderij, vanwege de ruimte om te klussen en de ligging. 'Wij zijn hier komen wonen omdat Middelsee hier wordt gebouwd. We hebben twee puberkinderen en zijn heel blij dat hier straks meer voorzieningen komen. Onze boerderij komt aan het water te liggen. We kunnen straks met de boot naar de stad. Daar kijken we erg naar uit.'

Elmer de Wit, voorzitter CPO Mantgum © CPO Mantgum

De woningzoekende: ‘Laatste vijftien jaar geen woning meer bijgebouwd’

De nieuwbouwplannen op landbouwgrond in Mantgum brengen reuring met zich mee, maar deze reuring is beperkt. Dat stelt voorzitter Elmer de Wit van het Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) Mantgum.

‘Het draagvlak in het dorp is groot. In heel Nederland zit de woningmarkt zo vast als een huis. De laatste vijftien, zestien jaar is hier geen woning meer bijgebouwd. Wij willen de doorstroom bewerkstelligen.’ Twaalf huishoudens (43 personen) nemen een kavel af en er is een reservelijst.

De tegenstanders vinden het vooral jammer dat er geen starterswoningen worden gebouwd. Volgens De Wit is juist de behoefte aan het type woningen echter groot. ‘We zijn met een wit vel begonnen. Hebben eerst ook rijtjeshuizen ingetekend. Onder de belangstellenden zitten echter senioren die graag op de begane grond willen wonen. En mensen met kinderen die op zoek zijn naar een grotere woning. Een van de leden woont met zijn gezin in een appartement. Dat gaat knellen.’

Daarbij komt, geeft De Wit aan, dat er in het dorp meerdere plannen worden ontwikkeld voor woningbouw, zoals de bouw van negen appartementen en tiny houses. ‘Door al deze ontwikkelingen komen er voor iedere doelgroep kansen in ons dorp.’

Het nieuwbouwplan roept emoties op vanwege de verschillende belangen, constateert De Wit.

‘Grond is emotie. Dat de boer hier niet blij mee is, ook al pacht hij het stuk grond van de gemeente, snap ik heel goed. Het gaat om zijn bedrijf. Voordat we de plannen naar buiten brachten, hebben we met hem gesproken. Communicatie is belangrijk.’

In het meest gunstige geval hoopt het CPO begin 2023 te kunnen gaan bouwen. ‘Het is superspannend. Ook omdat we als verenging financieel risico lopen, omdat we al veel moeten betalen. Maar als deze wijk er komt, is dat winst voor Mantgum.’

De wethouder: ‘Meer lef nodig bij opgaven’

Meer lef is nodig bij ruimtelijke opgaven. Dat is de overtuiging van wethouder Ruimteljike ordening en gebiedsontwikkeling Hein de Haan (PvdA) van gemeente Leeuwarden. ‘De pijn wordt nu vaak jarenlang gerekt door eeuwig gepolder. Alles gaat in muizenstapjes. Daar komen we niet zoveel verder mee.’

Hij noemt als voorbeeld de situatie in Mantgum, waar een woonwijk moet verrijzen op landbouwgrond. ‘Dat duurt door allerlei wettelijke procedures veel te lang waardoor de emoties hoog oplopen. De belangenstrijd wordt heviger. Dat eist niet alleen zijn tol van de boer, maar ook van de iniatiefnemers van het plan. Zorgvuldigheid is belangrijk. Wettelijke procedures kunnen echter veel korter.’

Een ander voorbeeld is volgens de wethouder de veenweideopgave in Friesland, waarvan een deel in de gemeente Leeuwarden ligt. ‘Ook daar gaan de stappen moeizaam. Er is weerstand vanuit de sector. Beslissende organen zouden veel sneller perspectief moeten bieden.’

De Haan verwacht dat de gemeente de grootste aankoop van landbouwgrond heeft gedaan voor de woningbouw. ‘We hebben ruimte om te bouwen. Het gaat nu nog om maatwerk, om stukjes.’

Rembrandt Veldhuijzen van Zanten, voorzitter van Molenstichting Goutum © Persbureau Noordoost

De vogelliefhebber: ‘Het gaat niet om een paar verdwaalde grutto’s’

De komst van buurtschap De Hem zorgt voor veel beroering in het dorp Goutum. Tegenstanders strijden voor behoud van de weidevogels: volgens hen worden deze vogels met de bouw van 300 tot 400 woningen uit de nabijgelegen Hounspolder weggejaagd. Ook de Leeuwarder gemeentepolitiek staat op scherp. Gemeentebelangen en Fryske Nasjonale Partij (FNP) hebben de Hounspolder in hun verkiezingscampagne opgenomen.

Molenstichting Goutum beheert het ongeveer 10 hectare grote gebied dat grotendeels in eigendom is van de gemeente. Een boer doet het agrarisch natuurbeheer. ‘We begrijpen dat de gemeente wil bouwen. Maar niet vlakbij dit fantastische weidevogelgebied. Dat moet je koesteren. Het gaat niet om een paar verdwaalde grutto’s. De populatie is met zo’n 25 paar grutto’s, nog meer tureluurs en rond de twintig paar kieviten groot, zegt Rembrandt Veldhuijzen van Zanten, voorzitter van Molenstichting Goutum.

‘Goutum wordt omsingeld door nieuwe woonwijken. Behoud van deze groene enclave komt ook de leefbaarheid van het hele gebied ten goede. Veel inwoners maken hier een ommetje’, vervolgt hij.

De buffer van ongeveer 80 meter tussen de huizen en het weidevogelgebied is volgens de voorzitter veel te klein. ‘Wij blijven actievoeren voor een bufferstrook van 300 meter. Dat kost huizen, maar de gemeente moet beter naar alternatieven kijken. Die zijn er echt.’

Als Leeuwarden verstandig is, gaat het zijn knopen tellen, stelt de inwoner van Goutum. ‘De gemeente zegt weilanden te willen sparen voor woningbouw en vooral binnen de stad te willen bouwen. Maar als het aankomt op feitelijk handelen, gebeuren er heel andere dingen. De Hem wordt een wijk waar er al zoveel van zijn: dure huizen met een bootje voor de deur. Terwijl er vooral behoefte is aan starterswoningen. Deze plannen gaan geheid leiden tot procedures.’