Landbouwproductie noordwaarts

Het klimaat bepaalt of grond geschikt is voor de landbouw. Het veranderende klimaat heeft dan ook gevolgen voor de gebieden waar vruchtbare grond beschikbaar is.
Deze eeuw zullen er flinke verschuivingen van vruchtbare gebieden in de wereld plaatsvinden, blijkt uit een recent verschenen studie die is gemaakt in opdracht van de Europese Commissie. Opvallend is dat het areaal landouwgrond deze eeuw zal toenemen.
Door klimaatverandering verschuift de grens voor landbouwgrond noordwaarts. Het onderzoek stelt dat er meer land beschikbaar komt in Canada, Rusland en China.
In Europa neemt het aandeel bouwland af met zo’n 1,7 miljoen vierkante kilometer. Alleen in Scandinavië neemt het toe. Daar kan zo’n 200.000 vierkante kilometer grond beschikbaar komen. Door verandering van klimaat komen daar meer mogelijkheden voor landbouw.
In Zuid-Europa neemt het areaal bouwland flink af. Naar verwachting zal zo’n 0,7 miljoen vierkante kilometer verdwijnen. In Afrika en het Midden-Oosten verdwijnt de meeste landbouwgrond. Daar gaat 4,4 miljoen vierkante kilometer verloren.
Ter vergelijking: op het moment is ruim 54 miljoen vierkante kilometer landbouwgrond in de wereld beschikbaar.
De verschuiving van vruchtbare gebieden is in Europa al voelbaar. De productie van melk en veel akkerbouwgewassen in Europa kruipt steeds meer naar het noorden. Dat heeft deels met het klimaat en de beschikbaarheid van water te maken, maar ook het landbouwbeleid is daarop van invloed.

Kunstmatig

In Zuid-Europese landen als Spanje en Portugal wordt een flink areaal mindere kwaliteit landbouwgrond nog onderhouden, maar dat rust voor een belangrijk deel op Europese subsidies en de daaraan verbonden randvoorwaarden. Die voorkomen dat boeren land verwaarlozen.
‘De bedrijven daar kunnen niet echt concurreren en worden kunstmatig, ofwel via specifieke beleidsmaatregelen, in stand gehouden’, zegt Roel Jongeneel, senior onderzoeker bij LEI Wageningen UR. ‘Met het loslaten van subsidies worden de kosten van productie steeds belangrijker.’
Het loslaten van quota voor melk en suiker roept bij verschillende landen in Europa dan ook gemengde gevoelens op. Sommige landen ruiken hun kans op de wereldmarkt. Andere zijn juist bang dat een paar landen met goede teeltomstandigheden de productie opvoeren, waardoor bepaalde teelten in minder goede productiegebieden niet meer rendabel zijn.
Een voorbeeld daarvan is suiker. Er zijn landen die gekoppelde steun willen behouden na beëindiging van het suikerquotum in 2017.
Het einde van het melkquotum boezemt een aantal landen ook angst in. De productiestijging in de zuivellanden in Europa zoals Nederland geeft druk op de prijs, verwachten zij. Sommige landen reageren daarop door nu al minder te gaan melken.
Jongeneel noemt Hongarije als voorbeeld. ‘Boeren melken daar op een systeem van voedergewassen. Dat maakt hen kwetsbaarder dan melkveebedrijven op grasland. Het transformeren van de oude staatsbedrijven in veerkrachtige en doelmatige gezinsbedrijven is daar slecht gelukt. De productie gaat daar mogelijk krimpen.’
Uitbreiding is er wel in gebieden waar weidegang mogelijk is en boeren ‘melken op gras’. Jongeneel ziet een Europese ‘milk belt’ ontstaan, waar het zwaartepunt van de Europese melkproductie ligt (zie kaartje).
‘De Poolse melkveehouderij breidt uit. Net als Ierland, Noord-Duitsland, Nederland, Denemarken, een deel van Frankrijk, Groot-Brittannië en Noord-Italië. Dat zijn allemaal landen met bedrijfssystemen die gebaseerd zijn op ruwvoer, vaak in combinatie met weidegang.’
De kosten per liter zijn lager in graasgebieden, legt Jongeneel uit. ‘Ruwvoer is goedkoper dan krachtvoer en heeft minder last van prijsschommelingen.’

Fluctueren

Met het loslaten van het melkquotum zal de melkprijs meer fluctueren. ‘Bedrijven die werken met ruwvoer lijken beter in staat om onder dergelijke omstandigheden de cashflow op peil te houden.’
Jongeneel heeft zich dan ook verbaasd over de recente discussie in de Nederlandse politiek waarbij gesteld werd dat er grote grondloze melkveebedrijven zouden ontstaan. ‘EU-breed gezien gaat dat niet gebeuren, want dat is gewoon niet kosteneffectief. Het risico van inkopen van voer is te groot.’