Dominant gewas in mix onderdrukt onkruid

'Wanneer je twee gewassen op een perceel zaait in gelijke verhoudingen, blijkt dit minder onkruid op te leveren dan het gemiddelde van ieder individueel gewas in monocultuur. In de jaren negentig is hier al onderzoek naar gedaan', vertelt onderzoeker David Kottelenberg van Wageningen University & Research.

'Nu de uitdaging bij telers ligt om veel minder chemische onkruidbestrijdingsmiddelen in te zetten, heb ik dat verder onderzocht', vervolgt Kottelenberg. Minder onkruid in de teelt is gunstig voor dat jaar en voor de volgende jaren. De onderzoeker legde meerdere studies naast elkaar om na te gaan waar het effect van die onkruidonderdrukking in mengteelten door kan komen.

Als theorie wordt soms de complementariteit aangevoerd. 'Dan vullen twee gewassen elkaar sterk aan in benutting van licht en voeding. Bij het systeem 'facilitatie' ondersteunt de ene soort de andere soort', legt de onderzoeker uit.
'Een andere theorie gaat uit van een dominantere en een minder dominante soort in de mix.

Die dominante soort wordt nog dominanter en geeft onkruid minder kans. Dit selectie-effect zorgt voor meer onkruidonderdrukking', stelt Kottelenberg. 'De eerste twee systemen stimuleren de opbrengst, de derde onderdrukt onkruiden.'

Met dit gegeven in het achterhoofd boog Kottelenberg zich over de vraag hoe je er gebruik van kunt maken. 'Hoe gedraagt zo'n gewas zich anders in de combinatie? Hoe ontwerp je dan de goede combinatie van gewassen, die het beste tegen onkruid is? Ik ben daarom specifieker gaan kijken naar de combinatie graan-boon.'

In het veld zaaide de onderzoeker verschillende combinaties. Hij wilde weten wat ze doen met de lichtonderschepping, een belangrijke factor als het kiemen en opkomen van onkruid betreft. Graan is in de combinaties de dominante soort.

Triticale en veldboon

Vanaf zijn tweede onderzoeksjaar richtte Kottelenberg zich op een combinatie van triticale met veldboon. In een gemengd voergewas is praktijktoepassing gemakkelijker dan in een gewas voor humane voeding, waarin bij de oogst de producten gescheiden moeten worden.

De onderzoeker maakte veldjes met om en om een rij triticale en bonen en meer rijen bonen en dan een rij triticale. Verder varieerde hij in de afstand tussen rijen en de dichtheid van de planten in de rij. 'Wat bleek is dat die dominantie van het graan nodig is voor het selectie-effect. Er moet verschil in concurrentie zijn tussen soorten.' Kottelenberg probeerde verschillende graansoorten en vlinderbloemigen.

Ook bleek dat de rijafstand niet te groot moet zijn, wil het effect meetbaar zijn. Bij rijen om en om is de onderdrukking van onkruid het beste. Toch is er ook wat te zeggen voor een systeem met steeds drie rijen bonen en dan één rij graan, zegt de onderzoeker. 'Dan blijk je bijna evenveel onkruid te onderdrukken als in een monoteelt van graan.'

Door de overdominantie van graan ten opzichte van de bonen is in een om-en-omteelt de opbrengst van de bonen lager, maar bij één rij triticale en dan steeds drie rijen bonen is de bonenopbrengst goed. Je kunt zo een halve graanopbrengst en een halve bonenopbrengst realiseren met onkruidonderdrukking.

Toepassing steeds beperkter

In een systeem waarin je herbiciden weglaat, doet de mengteelt het beter dan de monoteelt. Spuit je wel tegen onkruid, dan is de opbrengst nog steeds hoger, maar de toepassing van middelen zal steeds beperkter kunnen, zodat dit onderzoek inzicht geeft in de biologische teelt en de geïntegreerde gangbare teelt. Kottelenberg: 'Als alternatief voor herbiciden heeft de mengteelt wel degelijk voordelen.'

Volgens de onderzoeker is deze aanpak op de korte termijn aantrekkelijk voor telers, maar ze moeten wel de gemengde oogst goed kunnen scheiden of als mengvoer binnenhalen. Ervaringen met de mengteelt van graan en bonen tonen dat het eiwitgehalte in het graan hoger kan worden. Dat is mooi voor de voederwaarde of om de bakkwaliteit van het graan te verhogen.

In Zweden deed een teler daar ervaring mee op. Kottelenberg: 'Die is gestopt met het systeem. Want als de laatste 5 procent niet uit de gemengde oogst te zeven is, kan een afnemer het niet gebruiken.'

Mechanisatie aanpassen

Wanneer een teler twee soorten op verschillende dieptes wil zaaien, is aanpassing van mechanisatie nodig. Wie handig is met een lasapparaat kan daar zelf mee aan de slag, denkt de onderzoeker. Goede techniek moet zich nog verder ontwikkelen, ook bij de oogst, bij mechanisch het overgebleven onkruid wieden of bij pleksgewijs spuiten. Kottelenberg hoopt dat machine-fabrikanten de handschoen gaan oppakken.

De onderzoeker hoopt ook dat de overheid de mengteelt gaat stimuleren in het vergroeningsbeleid. In de opstart kunnen nog wat kinderziekten optreden. 'Je wilt niet dat de boeren die eraan beginnen, afknappen op die obstakels en het daarna nooit meer willen. Ik zie ook wel wat in strokenteelt, maar daar mis je veel van de interactie tussen gewassen. Een op drie werkt misschien wel, maar het voordeel verdwijnt bij minder rijen graan.'

In een bouwplan kan een mengteelt voor veevoer het jaar erop gevolgd worden door een teelt voor humane voeding met minder onkruid erin. Kottelenberg: 'Je kunt inderdaad het hele bouwplan bekijken en de positieve werking zo gebruiken.'