'Het is rottig dat wij nodig zijn voor de biodiversiteit'

Het erf en de akkers in het Friese Nijeberkoop ogen niet alleen veel netter, maar ook groter. De teelten tellen vele hectares. Dit bedrijf ademt de productiviteit van een 'gewoon' tuinbouwbedrijf. Helmantel: 'Ik ken alle vooroordelen, maar die hoeven wij toch niet te bevestigen?'

Helmantel lijkt een pionier, maar het bedrijf is in 1978 al opgericht door Rob Leopold en Dick van der Burg. Na Leopolds overlijden in 2005, zocht zijn weduwe een manier om zijn levenswerk voort te zetten. Daar waren Helmantel en Bijkerk met een achtergrond in kweken, tuinontwerpen en biologie zeer geschikt voor. Meer nog dan Leopold hebben zij de bedrijfsmatige mogelijkheden ontwikkeld.

Vijfhonderd soorten bloemenzaad

Het bedrijf is nu 60 hectare groot, waarvan 30 hectare in eigen beheer en 30 hectare zaadteelt bij andere boeren en tuinders. Op het bedrijf werken bijna vijftig mensen aan de teelt van vijfhonderd soorten bloemenzaad. Op het land, maar ook in de zaadschoning, verpakking, verkoop, verzending en marketing.

Vanaf 2001 is Cruydt-Hoeck zich steeds meer gaan richten op inheemse planten en bloemen. Vooral naarmate de biodiversiteit in Nederland onder druk kwam te staan. Hoe komen de ondernemers dan aan dat zaad?

Helmantel: 'Mijn vrouw Jojanneke Bijkerk is er nu niet bij, maar zij is een belangrijke pijler van ons bedrijf. Zij regelt de toestemming en vergunningen bij natuurinstanties om op geheime locaties een kleine hoeveelheid zaden van planten en bloemen te zoeken en mee te nemen om te vermenigvuldigen.'

Oorspronkelijke genen

Daarbij worden niet zozeer de bijzondere soorten gezocht, maar juist ook de oorspronkelijke genen van algemene soorten zoals gewone margriet, knoopkruid en peen. 'Het is vaak een hele uitdaging om die soorten te vermeerderen', zegt Helmantel. 'Als je denkt dat iets niet kan, dan heb je gelijk. Maar wij prutsen altijd net zo lang door tot het lukt.' Met de nieuwe plantensoorten kunnen weer nieuwe mengsels worden gemaakt.

Om de kans op succes van de verkochte bloemenmengsels te vergroten, zijn alle mengsels ver gespecialiseerd op grondsoort en ecologische omstandigheden. Is het nat of droog, is de grond zuur of kalkrijk en wordt geteeld op zand, klei of veen?

De catalogus met handleiding van 145 pagina's levert, behalve alle informatie over de soorten, ook instructies, praktische tips en uitleg over de bloemen. Door dit boekwerk krijg je op afstand het idee van een wereldwijde zaadveredelaar met een groot marketingteam. Hoe anders is de realiteit; dit is het resultaat van een hecht en zeer gemotiveerd team.

Grote stofzuiger

Op de 30 hectare akkers staan de wilde planten in nette rijen, soms in het gaasdoek gestoken. Dat is even wennen, zaadproductie vindt vaak plaats in dichte kassen of tunnels. Maar deze bloemen hebben geen last van ongewenste kruisbestuiving, het zijn immers geen rassen maar soorten en die kunnen niet worden vervuild. Het zaad valt op het doek en kan met een soort grote stofzuiger worden geoogst. Het kan ook zoals graan handmatig of machinaal worden geoogst en gedorst.

Voor alle terugkerende werkzaamheden is er een werktuigenpark met tientallen kleinere machines. Eigenlijk alles wat andere tuinders ook hebben, maar dan in het klein. In de schuur staan machines die de zaden uit de zaaddozen wrijven en scheiden van kaf, stof, takjes en onkruidzaden.

Veel handwerk

In kleinere ruimtes worden de mengsels gemaakt. Zelfs de bedrukte zakjes van 10 gram voor 3 tot 5 vierkante meter maakt het team van vijftig mensen zelf. De hoeveelheid handwerk is duizelingwekkend.

'Ons bedrijf groeit 13 procent in omzet per jaar. De omzet is gestegen naar 4,5 miljoen euro', zegt Helmantel. 'Wij doen vrijwel al het fijne werk zelf, ook het land. Daarnaast werken we dus samen met vijftien teeltpartners die 30 hectare zaadteelt voor ons doen.'

Helmantel voorziet dat de organisatie moet worden aangepast. 'Groei is mooi, maar het is niet ons doel om zo groot mogelijk te worden. Wij willen wel zoveel mogelijk mensen bereiken. Het behoud van de natuurlijke diversiteit is ons echte doel.'

De ondernemer kiest opvallend zorgvuldig zijn woorden. Het is duidelijk dat hij zich niet wil afzetten tegen welke groep dan ook. 'Maar het is een feit dat de biodiversiteit achteruitgaat. Dat kun je wel of niet willen zien. Wij zoeken de oplossing in de verbinding en niet in polarisatie. Daarom proberen wij zo genuanceerd mogelijk het gesprek aan te gaan met de agrarische keten, overheden en politiek.'

Oplossingen aandragen

Een grote groep ondernemers is al bezig met natuurinclusief boeren, benadrukt Helmantel. 'Er zijn ook ondernemers die wel voorstander zijn van meer biodiversiteit, maar niet weten hoe ze daaraan kunnen bijdragen. Voor die groep willen wij graag oplossingen aandragen. Ik begrijp het als andere tuinders hun dure productieland niet willen opofferen voor bloemenmengsels. Dan zeg ik: kijk wat wel kan. Niet alles kan overal, maar overal kan wel wat. Probeer eens een klein hoekje. Op het eigen erf is vaak al veel te bereiken.'

Cruydt-Hoeck zoekt de mogelijkheden van de vergroting van de biodiversiteit op diverse vlakken. Zoals meerjarige bloemenmengsels voor grasland op diverse gronden en voor diverse gebruiksmogelijkheden, zoals natuurgebieden en ook gemeenteperken.

Kruidenrijke mengsels

Voor beweiding zijn er kruidenrijke mengsels speciaal voor de pensgezondheid, natuurontwikkelingsprojecten of graslandbeheer in het Subsidiestelsel Natuur en Landschap van de provincies. In zulke mengsels zitten bekende kruiden als rolklaver, timotheegras en beemdlangbloem, maar ook echte koekoeksbloem, pinksterbloem en vlasbekje.

Andere mengsels zijn geschikt voor blijvende akkerranden. Niet voor groenbemester, want daarvoor zijn ze te duur. Heel bijzonder; er zijn ook mengsels die worden ingezet als natuurlijke bestrijder van de eikenprocessierups. Deze soorten trekken de natuurlijke vijanden van de rups aan.

Fruittelers kunnen een mengsel inzaaien dat jaarrond nectar levert voor de bestuivers en dan vooral de wilde bij en hommel. Met meer dan twintig soorten inheemse bloemen bloeit er altijd wel wat. 'Wist jij trouwens dat de meerderheid van de circa 350 wilde bijensoorten een groot deel van het jaar onder de grond leeft?', vraagt Helmantel. 'Om de biodiversiteit te verhogen, zouden akkerranden en andere groenbemesters daarom sowieso meerjarig moeten zijn. Anders ploeg je de nieuwe bijenpopulatie weer dood.'

Mengsels op maat

Voor meer impact en verkoop zijn grote afnemers nodig. Slim en efficiënt zijn bijvoorbeeld de speciaal ontworpen zaadmengsels voor nu al 342 gemeenten. 'We houden rekening met de ligging en grondsoorten. Voor sommige gemeenten hebben we zelfs meerdere mengsels gemaakt die speciaal zijn aangepast voor die bodem en de ecologische omstandigheden', legt Helmantel uit.

Voor de gemeenten is het volgens Helmantel een mooi visitekaartje, unieke bloemenmengsels. 'Voor Cruydt-Hoeck zijn het de passende mengsels voor biodiversiteitsherstel. Inwoners kunnen de mengsels in kleinere hoeveelheden kopen op de website.'

Naast bloemenzaden teelt Cruydt-Hoeck sinds 2017 ook ruim driehonderd soorten vaste inheemse planten in pot, als wilde plantenkwekerij De Heliant. Die planten kunnen, net als het zaad, via de website worden gekocht. Helmantel: 'Vanzelfsprekend zit daar ook een heel advies bij. Want niet de verkoop is het doel, maar het vergroten van de biodiversiteit. Dat lukt alleen als de verkochte zaden en planten daadwerkelijk tot bloei komen.'

Je zou kunnen zeggen dat Cruydt-Hoeck de tijd mee heeft; biodiversiteit is 'hot' en agrariërs kunnen gesubsidieerd bijdragen aan het herstel. 'Dat is ook zo', erkent Helmantel. 'Maar het is rottig dat we nodig zijn. Bovendien, we hebben de wind in de rug, maar je moet ook zorgen dat je die in de zeilen vangt.'

Voorlopig voorziet Helmantel geen andere problemen. Het is niet zo dat hij geen concurrentie heeft, maar er is nog geen ander die op deze schaal zulke gespecialiseerde mengsels maakt van alleen inheemse bloemen.