'Wormencompost zit bomvol met nutriënten en is waardevol voor gewassen'

Wanneer je de achterste schuur op het erf van Germ Germs en Roberto van Dam in het Drentse Zwartemeer binnenkomt, zie je aan de rechterkant eerst een grote machinelijn staan. Loop je verder door, dan kom je in een ruimte die vol staat met hoge stapels witte bakken. In deze bakken krioelen Dendrobena-wormen, een soort visworm. De beestjes vallen op door hun roodachtige kleur en zijn populair als visaas vanwege hun levendige bewegingen.

'Dit is onze wormenkwekerij en hier ben ik dagelijks bezig', vertelt Van Dam enthousiast over zijn passie. 'Wij zetten moederdieren op en die zetten na geruime tijd coconnetjes af. Die coconnetjes zetten we op in bakken en komen langzaam uit, waarna we ze beginnen te voeren totdat ze alsmaar groter worden.'

Na verloop van tijd raakt de grond op en zitten er geen voedingsstoffen meer in. Op dat moment begint de ondernemer met zeven. 'Dan pak ik met de heftruck de stapels op en rijd ik ze naar de machinelijn. De bakken zet ik op de kettingbaan en vervolgens gaan ze door twee ronddraaiende zeven', licht Van Dam toe. De grond wordt afgevoerd naar buiten en de wormen worden opnieuw opgezet in de bakken, voorzien van verse grond. En zo gaat het proces elke keer stap voor stap verder. De cyclus duurt in totaal circa vijf weken.

Van Dam verklaart dat het gemengde bedrijf in de Veenkoloniën in 2022 met deze tak is begonnen, puur voor het kweken en de afzet van de wormen. 'Maar bij het afzeven zagen we wat voor mooie grond er overblijft. Die grond hebben we laten onderzoeken en blijkt voor de landbouw supergrond.' Het afvalproduct, door de twee ondernemers ook wel wormencompost genoemd, wordt nu verspreid over de percelen als voeding van de akkerbouwgewassen.

Germs, die het akkerbouwbedrijf bestiert, geeft aan dat zijn ouders naast akkerbouw ook altijd al een tweede tak erbij hadden. 'Dat was eerst een veenderij en later een recreatiepark. Op een gegeven moment hield dat op. Toen ik het bedrijf had overgenomen, had ik ook de drive om er iets bij te gaan doen.'

Kakkerlakkenkwekerij

In eerste instantie had de ondernemer het idee om een kakkerlakkenkwekerij te beginnen. 'Ik zat eens naar het Amerikaanse televisieprogramma Dirty Jobs te kijken. Er kwamen beelden voorbij van een Chinees die een kakkerlakkenkwekerij runde. Hij vertelde dat ingrediënten van kakkerlakken worden gebruikt in gezichtscrèmes voor vrouwen.'

'Vrouwen worden steeds ijdeler, het bestedingspatroon wordt groter en ze worden steeds ouder. Dus ik dacht: dit is een vraagmarkt, hier moet ik op inspelen', zegt Germs. 'Mijn vrouw vond het helaas geen goed idee, waardoor ik iets anders moest zoeken.'

Toen schoonvader Van Dam in de Achterhoek een meelwormenkweker had bezocht, kwam hij met een enthousiast betoog thuis. Dat sprak Germs aan. Uiteindelijk bleek dat er destijds nog nauwelijks afzet was voor meelwormen, dus dat werd ook een lastig verhaal. Maar het idee van een wormenkwekerij bleef Germs bezighouden. Via via kwam hij aan het adres van een viswormenkweker in Overijssel. Hij en Van Dam bezochten het bedrijf en vanaf dat moment ging het balletje rollen.

Germs: 'De betreffende wormenkweker kreeg een nieuwe sorteerlijn, dus wij konden de oude wel overnemen. Zo gezegd, zo gedaan. We installeerden de sorteerlijn in een bestaande schuur en kochten tweedehands kweekbakken. Alles bij elkaar hebben we niet veel hoeven investeren. In de zomer van 2022 kochten we het uitgangsmateriaal en begonnen we met de eerste ronde. Dat was natuurlijk nog wel met vallen en opstaan. Inmiddels krijgen we de wormenkweek steeds beter in de vingers, al valt er tegelijkertijd nog genoeg winst te behalen.'

Van Dam, tevens wedstrijdvisser, meldt trots dat hij nu een van de grootste viswormenkwekers is van Nederland. In totaal zijn in ons land twintig ondernemers die Dendrobena's kweken. 'De wormen gaan de hele wereld over. Maar de Verenigde Staten, Polen, Engeland, Tsjechië en Noorwegen zijn de belangrijkste afzetlanden', licht hij toe.

De voedingsbodem voor de wormenkwekerij koopt het bedrijf bij een van de afnemers. 'De wormen, die er ruim een maand in leven, zetten al het organisch gebonden materiaal om in opneembare voedingsstoffen', verklaart Germs. Na het afzeven komt de grond naast de schuur op een hoop te liggen.

De Drent legt uit waarom de wormencompost zo goed past op zijn akkerbouwbedrijf. 'Het zit boordevol met elementen. Calcium, fosfaat, kalium, magnesium, mangaan, stikstof en zwavel, alles zit erin. Die sporenelementen zijn waardevol, omdat daar door de lagere mestnormen in de bodem een gebrek aan lijkt te komen.' Door de toediening van de compost kan het bedrijf ook op kunstmest besparen.

Bij de meeste wormenkwekers gaan de reststromen de tuinbouwsector in en dient het als substraat voor vaste planten. Germs kiest ervoor om alle wormencompost bij huis te houden. Voordat de akkerbouwer de compost gaat strooien, laat hij een paar monsters nemen om exact te weten wat er aan nutriënten in zit. 'Daar kan ik het bemestingsplan op aanpassen, ook afhankelijk van hoeveel kuub we strooien', benadrukt hij.

Het bouwplan bestaat uit zetmeelaardappelen, suikerbieten, zaaiuien, graan en Japanse haver voor zaaizaadvermeerdering. Voor wat betreft de omvang is het bedrijf middelgroot, maar het exacte areaal wil de ondernemer liever niet noemen.

5 kuub per hectare

De meeste wormencompost strooit Germs in het voorjaar, maar soms ook op het uienland na de oogst of op de graanstoppel. Vaak gaat het om zo'n 5 kuub per hectare, afhankelijk van de voorraad. 'Een kuub weegt 450 kilo, het is licht spul', laat hij zien terwijl hij de compost wat uit elkaar peutert.

Bij de vraag of de effecten van de toepassing van de wormencompost qua bodemkwaliteit al merkbaar zijn, begint Germs te lachen. 'Ik wist het, dat vraagt iedereen. Maar dat is nu nog lastig om concreet te maken. Het eerste jaar dat we de wormencompost hebben toegepast was 2023. Dat was een seizoen met een extreem natte oogst, vandaar dat ik er geen conclusies uit kan trekken.'

'Het jaar daarna hadden we veel structuurplekken in het land. Op sommige stukken waar de structuur beter was, bleven de aardappelen langer groen. Dat kan een effect zijn van de wormencompost, maar dat is vast niet de enige factor', zegt hij. Germs gaat ervan uit dat van de totale compostgift circa 10 procent echt werkt.

Komt er elk jaar op ieder perceel ongeveer dezelfde hoeveelheid compost, dan kan hij jaarlijks bezuinigen op de bemesting. Daarnaast hoopt de akkerbouwer dat ieder jaar het organischestofgehalte omhoog gaat, al is het maar met een tiende. 'Op één bemonsterd perceel blijkt dat ook het geval', zegt hij. 'Uitgesmeerd over een aantal jaren is dat mooi meegenomen, ook al is het organischestofgehalte op onze dalgronden al relatief hoog.'

Volgens Germs is de combinatie van de wormenkwekerij en het akkerbouwbedrijf een goed voorbeeld van kringlooplandbouw. Niet alleen door het gebruik van de reststromen in de akkerbouw, maar ook als het gaat om de voeding van de wormen. 'Ze eten bijna alles', ervaart hij. 'Afgelopen voorjaar had ik pootgoed over. Deze aardappelen heb ik gepureerd met de kraan en aan de wormen gevoerd. Ze aten het tot aan het laatste beetje op. Mits het gepureerd is. Wormen zijn dol op eiwit, calcium en zetmeel. Allemaal elementen die in aardappelen zitten.'

Als het aan Van Dam ligt, dan gaan er veel meer afval- of restproducten naar de wormen. 'Bij genoeg afvalproducten kunnen ze zonder krachtvoer', stelt hij. De wormen krijgen zo'n een tot twee keer per week eiwitrijk krachtvoer, dat bestaat uit gemalen graan, maisschroten en een beetje soja. 'Van afnemers mogen we geen externe restproducten aanvoeren, omdat ze de kwaliteit willen waarborgen. Dat is een gemiste kans', besluit de Drentse ondernemer.