Lekker lopen, liggen en weer opstaan

Als een koe het voor het zeggen had, koos ze voor een stal waar ze goed kan lopen, lekker kan liggen en weer gemakkelijk kan opstaan met voldoende licht, lucht en ruimte. Menno Kamminga van PPP-Agro Advies benadrukt hiermee de belangrijkste aspecten waarbij met renovatie van bestaande stallen voordeel is te behalen op het gebied van koecomfort.

Het belangrijkste onderdeel is volgens Kamminga de vloer. Verbetering is mogelijk door de oude roosters te vervangen door nieuwe of door rubber op een dichte vloer te leggen. Rubber op bestaande roosters kan ook, maar kost net zoveel als een nieuwe roostervloer.
Een tweede punt waarmee het koecomfort is te verhogen, zijn de ligboxen. Daarbij kan worden gedacht aan een nieuwe boxafscheiding en boxbedekking. Een gekartelde schoftboom geeft een koe meer ruimte bij het opstaan.

Ventilatie is ook een onderdeel waarmee het koecomfort sterk te verbeteren is. De meest toegepaste ingreep is om de buitenmuur te vervangen door windbreekgaas. Door met dezelfde ingreep ook nog eens de kopruimte voor de koe in de ligbox te vergroten, is nog meer voordeel voor de koe te behalen.

Ten slotte kan met een dakrenovatie – vaak nodig vanwege asbestverwijdering – nog worden gewonnen op koecomfort door voor een geïsoleerd dak te kiezen.

De adviseur heeft voor een voorbeeldbedrijf van honderd koeien de kosten van een renovatie op een rijtje gezet (vloer, boxen, ventilatie en dak) en komt uit op een investering van bijna 140.000 euro. Omgerekend per jaar is dat 12.700 euro aan extra kosten en die kunnen worden terugverdiend bij een productieverhoging van 600 liter per koe per jaar.

'De huidige melkprijs werkt niet mee, maar je moet over een langere termijn rekenen. Koecomfort heeft direct invloed op de levensduur en een gezonde koe produceert meer melk en leeft langer. Bovendien heb je zelf ook meer plezier in een gerenoveerde stal', stelt Kamminga. 'Als je een stal kunt renoveren tegen 150 euro per box per jaar, dan is dat aan te bevelen.'

Goed kijken

Wie een goed beeld wil hebben van het koecomfort in de stal, moet goed kijken. Hoe gaat een koe liggen en hoe staat ze weer op, maar ook hoeveel koeien liggen er en hoeveel doen iets anders in de stal.

'Afwijkend gedrag valt door bedrijfsblindheid vaak niet meer op', constateert Johan Bakker van stalinrichter Cowhouse. Voor een optimale stalinrichting is het echter belangrijk om door de ogen van de koe te kijken en het gedrag in de stal te vergelijken met het gedrag in de wei. Als een koe over de schoftboom heen kijkt, betekent dit meestal dat de schoftboom verkeerd is geplaatst.

Dat geldt ook voor de situatie waarbij de koe achteruit kruipt, voordat ze opstaat. Een ander veelvoorkomend beeld in een stal is dat van koeien die met hun achterpoten in de voergang staan. Ook hierbij zijn de boxafmetingen niet optimaal en gaan de koeien minder snel liggen. En een koe die minder ligt, geeft ook minder melk.

De ideale boxlengte in een enkele rij is 3 meter en in een dubbele rij 5,40 meter, aldus Bakker. Belangrijk is dat een koe genoeg lengte heeft voor de kop om goed te kunnen opstaan. Goed kijken naar de natuurlijke situatie ligt ook bij deze afmetingen aan de basis.

'Als een koe gaat staan, doet ze eerst een voorpoot vooruit en daarna steekt ze haar kop als contragewicht naar voren. Daarna kan ze de achterhand omhoogtillen en ten slotte steekt ze de tweede voorpoot vooruit. Als ze de kop niet goed naar voren kan steken, komt er extra druk op de achterpoten.'

Behalve de afmetingen is bedekking van de box belangrijk. Grip is daarbij essentieel, maar daarnaast wil de koe lekker kunnen liggen en moet de box hygiënisch zijn, zegt Marjolein Feiken van adviesbureau Valacon. Voor het koecomfort staat de diepstrooiselbox met zand wat haar betreft op nummer één, maar deze is niet in iedere stal toepasbaar, erkent ze.

Ook wat betreft de boxbedekking is goed kijken naar de koeien belangrijk: niet alleen naar het liggedrag, maar zeker ook naar beschadigingen van vooral de hakken. Uit onderzoek blijkt dat matrassen slechter scoren op aandoeningen. Op het gebied van uiergezondheid en hygiëne zijn er geen grote verschillen aangetoond tussen matrassen en diepstrooiselboxen. Dat geldt ook voor de tijdbesteding en het schoonmaken; hierin zit veel variatie in beide systemen.

'Het blijkt dat de benodigde arbeid een erg persoonsbepalende factor is en werken met een diepstrooiselbox vereist een mate van automatisering. Ook de kosten zijn niet gemakkelijk te vergelijken en afhankelijk van onder meer de matraskeuze, het aantal boxen en de vorm van beweiding', aldus Feiken. 'Een diepstrooiselbox is niet voor iedere veehouder weggelegd, maar voor de koe wel het beste.'