Tentoonstelling over het boerenleven in Romeins Limburg

Een tentoonstelling in het Romeins Museum in Heerlen geeft inzicht in een indrukwekkende periode. Het zuiden van Limburg vormt de bakermat van de boerenbedrijvigheid in Nederland. De eerste boeren streken hier al zo'n 7.000 jaar voor Christus neer. 'Veel eerder dan in andere delen van het land', zegt Karen Jeneson. Zij is conservator bij het museum, dat voorheen bekend stond als het Thermenmuseum.

'Dit heeft te maken met de vruchtbare lössgronden in Zuid-Limburg', licht Jeneson toe. 'Terwijl de bevolking in andere delen van Nederland nog vooral leefde van de jacht en het verzamelen van voedsel ontstonden in het zuiden van Limburg al kleinschalige boerenbedrijven die zich richtten op het verbouwen van producten.'

Deze eerste boeren leefden in kleine groepen en nederzettingen, die volledig zelfvoorzienend waren. 'In de Romeinse tijd vond een rigoureuze verandering plaats in de manier waarop landbouw werd bedreven', gaat Jeneson verder. 'De kleine boerennederzettingen groeiden uit tot grote en welvarende bedrijven.'

Reden hiervoor was dat de Romeinen voedsel nodig hadden voor de soldaten die de grens van hun rijk, die in Nederland langs de Rijn liep, bewaakten. Jeneson: 'De vruchtbare lössgronden in Noord-Frankrijk, delen van België en het zuiden van Limburg waren ideaal voor het verbouwen van graan.'

In een eeuw tijd ontwikkelden de kleine, zelfvoorzienende boeren in Zuid-Limburg zich tot herenboeren die op grote schaal graan produceerden voor de markt, zoals dat ook nu gebeurt. 'Naast het telen van graan voor de Romeinse soldaten gingen de boeren voedsel verbouwen voor de inwoners van steden die in die tijd werden gesticht. In deze periode werd dus de basis gelegd voor de huidige agrarische sector in Zuid-Limburg', vertelt de conservator.

Romeinse villa's

De geschetste transitie ging hand in hand met de ontwikkeling van Romeinse villa's. 'Dit waren grote boerderijen. Vandaag de dag denken we bij een villa aan een soort woonhuis, maar toen waren het in feite landgoederen', legt Jeneson uit. 'Een chic woonhuis gebouwd volgens Romeinse architectuur vormde het centrum van het landgoed.'

In deze villa woonde meestal de boer. Op een groot erf rondom de villa lagen bijgebouwen, stallen en graanschuren. Daarbuiten bevonden zich de landerijen. Jeneson: 'Een boerenbedrijf in de Romeinse tijd telde gemiddeld 40 tot 50 hectare. Dat is behoorlijk wat, zeker als je bedenkt dat alles met behulp van ossen moest worden geploegd.' De opzet van de villa's doet volgens de conservator denken aan de latere carréboerderijen.

Er werd vooral speltgraan verbouwd, wat nog steeds een belangrijk gewas is in het zuiden van Limburg. 'En de Romeinen introduceerden fruit- en kastanjebomen in deze regio. Die zie je nog steeds terug op veel Zuid-Limburgse boerderijen. Er zijn dus duidelijke parallellen tussen de agrarische sector van toen en de huidige boerenbedrijvigheid in de regio', vertelt Jeneson enthousiast.

De tentoonstelling Romeinse villa's in Limburg die sinds juni van dit jaar te zien is in het Romeins Museum, geeft een inkijkje in het boerenleven in de geschetste periode. Jeneson: 'De expositie vertelt het verhaal van de Zuid-Limburgse boeren uit de Romeinse tijd, geeft inzicht in het Romeinse landbouwmodel en laat zien hoe de Romeinse villa's eruitzagen.'

'Tijd tot leven brengen'

De tentoonstelling is samengesteld aan de hand van archeologische vondsten uit de collectie van het Romeins Museum in Heerlen, maar ook met stukken van het Limburgs Museum in Venlo, het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden en van provincie Limburg. 'We hebben geprobeerd om zoveel mogelijk topstukken te verzamelen, om de tijd van de Romeinse villa's echt tot leven te brengen', legt Jeneson uit.

De expositie toont onder meer landbouwobjecten uit de Romeinse tijd, zoals rieken en zeisen. 'Deze zijn allemaal opgegraven in Zuid-Limburg. Daarnaast hebben we een Romeinse villa gereconstrueerd met behulp van virtual reality. Zo krijgen bezoekers een levensecht beeld van hoe een boerenbedrijf er in die tijd uitzag', vertelt Jeneson.