Tijdstip tulpen planten: een lastige keus

'Het ontwikkelen van een machine om sneller bollen te planten zou een deel van de oplossing kunnen zijn', zegt adjunct-directeur André Hoogendijk van de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB).
Het is een oplossing die gericht is aan grote tulpentelers. Want die hebben nu eenmaal meer tijd nodig om hun areaal in te planten dan kleine kwekers. Waar bijvoorbeeld een teler van 10 hectare pakweg vijf dagen nodig heeft om zijn bollen te planten, heeft een teler met 100 hectare zo'n twintig tot dertig dagen nodig. Dat beperkt de laatste in zijn flexibiliteit om het planten uit te stellen.
Een snellere machinale verwerking zou de grote teler ook die grotere flexibiliteit verschaffen, al is die oplossing meer gebaseerd op hoop dan op concrete verwachtingen. Dat beseft Hoogendijk terdege: 'Het zou mooi zijn, maar is niet reëel. Het zijn tenslotte machines die eenmaal per jaar worden gebruikt. Kwekers willen of kunnen daarin niet al te veel investeren en dat maakt de ontwikkeling door fabrikanten ook geen prioriteit.'
Dat maakt dat de tulpenteelt nog steeds lastig stuurbaar is. Dat signaleert ook Piet Vriend, teeltspecialist bloembollen bij Agrifirm Plant en verantwoordelijk voor klanten met tulpen in West-Friesland, de Noordoostpolder en Flevoland. Hij meet dagelijks de bodemtemperatuur op een perceel bij Venhuizen en geeft op basis daarvan waarschuwingen of plantadvies aan zijn klanten.
'Maar ja, je moet wel een keer beginnen met planten. Als je een groot bedrijf hebt, zeg 100 hectare, moet je op tijd beginnen. Op klei- en zware gronden moet je de bollen er op 15 november wel in hebben; als het nat wordt, kun je niet meer poten. Op zandgronden kan iets later nog.'
Wacht nog even met het planten van zuurgevoelige tulpen, is dan ook zijn advies aan klanten. Tegelijkertijd ziet Vriend dat de werkelijkheid weerbarstiger is en grote telers er niet omheen kunnen vroeg te planten en het probleem van fusarium, ondanks preventieve maatregelen als secuur uitzoeken van plantgoed en ontsmetten, op de koop toe te nemen.

Toenemende ziektedruk

'Vorig jaar hadden we een warme herfst, waardoor de bodemtemperatuur op 15,5 graden lag. Fusarium begint dan gelijk al te groeien in de bodem en tast ook de gezonde planten ernaast aan. Een grotere ziektedruk in oktober betekent ook een grotere ziektedruk bij het rooien, eind juni', zegt de teeltspecialist.
Het zijn deze twee tijdstippen die cruciaal zijn rond fusarium: het tijdstip van planten en het tijdstip van oogsten. 'Bij de eerste is een juiste bolontsmetting belangrijk, bij het oogsten is het zaak beschadigingen te voorkomen, waardoor de schimmel niet zo gemakkelijk kan binnendringen', vertelt Vriend.
'Alle wondjes die je maakt, bij het machinaal rooien en bij de pelmachine, zijn gevaarlijke plekken voor fusarium. Dat blijft altijd een risico.'
In het groeiseizoen is er in feite niet veel te beginnen tegen fusarium. Veel meer dan maatregelen nemen om de weerbaarheid van de bodem te verbeteren of goed te kijken naar 'kraamvernieuwing' (nieuwe rassen) rest de teler niet en is ook nog eens afhankelijk van zijn financiële situatie.
Vocht in combinatie met temperatuur zorgt voor uitgroei van de schimmel en meer ziektedruk in de partijen. 'Telers moeten dus zorgen dat de droogcapaciteit in de week van rooien en spoelen op orde is. Al wordt het spoelen over de hele linie minder. Het zeven van de bollen neemt toe de laatste drie jaar.'
Dat vind Vriend een goede ontwikkeling. 'Hoe eerder de bollen droog zijn, hoe minder kans op fusarium. Alleen speelt dan weer het probleem van de export. Bollen die naar de Verenigde Staten gaan bijvoorbeeld, moeten verplicht worden gespoeld. Dat gebeurt nu bij de exporteur, dus die moet goede droogcapaciteit hebben.'
De blijvende gevoeligheid voor fusarium en de daaromheen spelende zaken zoals (te) warme bodemtemperatuur rond de tulpplant ontgaat ook de KAVB niet, al is het wat deze vereniging betreft niet meer dan 'oud nieuws'. 'Het is al decennialang bekend. De clou is: iedereen weet het, maar je moet keuzes maken', aldus de adjunct-directeur.
'Ook wij pleiten voor zo laat mogelijk planten, maar weten dat er krachten zijn die ertoe leiden dat telers eerder gaan planten, met een hoger risico op fusarium', zegt Hoogendijk.
'Het nare van fusarium is daarbij: je komt er pas achter nadat de tulpen zijn geoogst, na het spoelen, nadat je ze in kisten of zakjes hebt gedaan of zelfs pas bij de verspreiding via de handelaar, waarna ze moeten worden teruggehaald. Dat maakt het logistiek erg vervelend', stelt de adjunct-directeur van de KAVB.
'Wat een bollenteler ertegen kan doen, is van tevoren een goed plan maken: kijk goed naar het assortiment - plant zuurgevoelige cultivars wat later - en maak gebruik van hulpmiddelen om de bodemtemperatuur in de gaten te houden.'
Naast uiteraard het vanzelfsprekende werken aan optimale teelt- en bewaaromstandigheden, de opbouw van sterke rassen en het voorkomen en vermijden van beschadigingen en besmettingen.