Kennis ontbreekt: 'Ambtenaren papegaaien elkaar vaak na'

Op een regenachtige dinsdagochtend verzamelen zo'n twintig ambtenaren, allen met een link naar de landbouw, zich in een zaal van Proefbedrijf 't Kompas aan de rand van het Drentse Valthermond. De cursus wordt verzorgd door Innovatie Veenkoloniën en Wageningen University & Research (WUR).

Na een succesvolle eerste lesdag in juni staan de ambtenaren even bij te kletsen met een kop koffie of thee in de hand. Programmamanager Tanja Beuling van Innovatie Veenkoloniën sommeert de groep rond 10.00 uur plaats te nemen. In de ruimte, die voor even veranderd is in een klaslokaal, staan vijf grote tafels. De ambtenaren kunnen opgelucht ademhalen als Beuling vertelt dat ze niet de stromende regen in hoeven. 'We gaan alleen naar buiten als het weer het toelaat. Hopelijk kan dat in ieder geval vanmiddag.'

Boeren voor Beginners is in het leven geroepen om beleidsmedewerkers een beter beeld te geven van het boerenbestaan. 'We merkten dat ambtenaren soms niet weten waar ze het over hebben', vertelt Beuling stellig. Een van de deelnemers zegt in de groep dat hij verrast is door de complexiteit van de land- en tuinbouw. 'De hoeveelheid afwegingen is gigantisch.'

Vandaag staat de teelt van gewassen centraal. Al wordt eerst nog even teruggeblikt op de eerste lesdag in juni. Elk groepje heeft tijdens die dag een bouwplan opgesteld. Die gaan ze, na de uitleg over mest, in hun eigen groep bespreken met een adviseur van Agrifirm.

Aan het begin van de presentatie stellen de cursisten nog niet veel vragen. Maar als het balletje eenmaal rolt, komen de ambtenaren op stoom. Er worden steeds meer gerichte vragen gesteld en ze beginnen de materie beter te snappen. Beuling ziet dat ze het nog best lastig vinden om alle verschillende mestsoorten uit elkaar te houden. De presentatie wordt vervolgd met een uitleg over groenbemesters, vanggewassen en mestwetgeving.

Na de uitgebreide uitleg staan de leergierige beleidsmedewerkers te popelen om hun bouwplan door te nemen. Aan iedere tafel wordt druk meegepend en geknikt tijdens de bespreking. Een van die enthousiastelingen is Niels Heegstra. Hij is beleidsadviseur Stikstof en Natuurherstel bij provincie Groningen. Heegstra vindt het belangrijk om een goed beeld te hebben bij de keuzes die boeren maken.

Uitvoerbaar beleid nodig

Bij het opstellen van beleid moet volgens Heegstra goed nagedacht worden hoe dit vervolgens doorwerkt op het agrarisch bedrijf. 'Maar het moet wel uitvoerbaar zijn.'

Het middagprogramma wordt afgetrapt door bedrijfsleider Gerard Hoekzema van Proefbedrijf 't Kompas. Hij vertelt over allerlei ziekten en plagen en legt daarnaast uit hoe strokenteelt werkt: 'We gebruiken op ieder veld een bepaald gewasbeschermingsmiddel juist wel of niet. Zo kunnen we goed beoordelen wat de effecten zijn.'

De bedrijfsleider vervolgt zijn verhaal met de nauwkeurigheid en keuzes die komen kijken bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en het belang van het spuittijdstip. Hoekzema wil vooral dat de cursisten met een open blik kijken naar de discussie op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen.

Het kwartje valt

Hoekzema vindt dat de schadelijkheid meer in perspectief geplaatst moet worden. Het kwartje lijkt bij een deel van de ambtenaren te vallen. 'Ik denk dat de doelen over bodembeheer zijn opgesteld met een bepaald blikveld rond gewasbeschermingsmiddelen. We moeten op zoek naar wat wel kan en elkaar in het midden vinden', geeft een medewerker van provincie Drenthe aan.

Tot genoegen van alle deelnemers lijkt het weer op te klaren en is het bijna tijd om naar buiten te gaan. Maar eerst moet nog een kwartetspel worden gespeeld over ziekten en plagen. Tijdens het spelen leggen adviseurs van Agrifirm uit welke effecten de 'kwartetten' veroorzaken.

Vervolgens wordt de groep in tweeën gesplitst. Het eerste deel gaat samen met Hoekzema kijken bij een spuitmachine en de andere cursisten krijgen uitleg over een biologische bestrijdingsmethode van de uienvlieg. Iedereen moet na afloop even wachten totdat ze opgehaald worden. Een voor een stappen de ambtenaren dan in karretjes achter de trekker van Hoekzema.

De deelnemers worden rondgereden over het boerenland. 'Door de cursus kan ik beter het gesprek aangaan met boeren', linkt het tijdens de rit. Andere deelnemers melden graag te willen weten wat er speelt in de land- en tuinbouw. Tijdens de twee tussenstops vertelt Hoekzema hoe plantenziektes gewassen kunnen aantasten. Ondanks de flinke wind luistert iedereen aandachtig.

Peter van Veen is strategisch beleidsadviseur Ruimtelijke Ordening bij gemeente Aa en Hunze. Hij doet mee aan de cursus om zijn kennis te vergroten en de sector beter te begrijpen. 'Het is heel lastig om op dit moment boer te zijn in Nederland', stelt Van Veen.

Van Veen doelt daarbij op alle variabelen waarmee een agrarisch ondernemer rekening dient te houden: 'Denk alleen al aan alles waarmee rekening moet worden gehouden bij het opstellen van een bouwplan. Ik had al veel respect voor boeren en tuinders, maar de cursus is toch weer een eyeopener.'

De beleidsadviseur ziet dat vakkennis bij veel ambtenaren tekortschiet. 'Ze papegaaien elkaar na. Vaak hebben ze dan ergens iets gelezen of gehoord', zegt Van Veen. 'Om zelf een goede mening te vormen, die ook gebiedsspecifiek is, moet er meer inhoudelijk kennis zijn. Anders praat je anderen na en verandert er niets.'

Perspectief van sector

Marijke de Zwart die ook bij gemeente Aa en Hunze werkt, vult Van Veen aan: 'Ik ben afhankelijk van wat ik hoor in de media of mijn omgeving. Ik heb geen boeren in mijn persoonlijke kring, waardoor ik het perspectief van de sector niet mee krijg. Door de cursus kan ik deze kant van het verhaal meenemen in mijn meningsvorming.'

Dit is precies wat Beuling wil bereiken. 'Ik hoop dat de cursisten anders naar de land- en tuinbouw gaan kijken en dat de cursus een soort vlekwerking veroorzaakt binnen het ambtelijke apparaat. We hopen dat de kennis en inzichten zoveel mogelijk mensen bereikt.'

Belangstelling voor cursus

De cursus lijkt na twee van de drie lesdagen al een groot succes. 'We zijn verbaasd dat iedereen zo enthousiast is en het is positief dat ambtenaren hun kennis willen vergroten', geeft Beuling aan. Ze hoort al geluiden over meer geïnteresseerde ambtenaren. 'Ik heb de cursus al aangeraden bij collega's. De belangstelling in mijn directe omgeving is groot', beaamt Van Veen.

Een andere cursist meldt zelfs al zo'n vijftien collega's te kennen die volgend jaar de cursus willen volgen. De organisatie geeft aan best nog een serie te willen organiseren: 'De lesmaterialen liggen al klaar.'

'Belangrijk dat beleidsmedewerkers ook een keer in het veld staan'

Boeren voor Beginners is volgens voorzitter Tineke de Vries van de LTO-vakgroep Akkerbouw en Vollegrondsgroente een mooie manier om kennis bij ambtenaren te vergroten. 'We juichen dit alleen maar toe.' Tegelijkertijd vindt ze ook dat de cursus niet genoeg zoden aan de dijk zet. 'Na drie of vier jaar zit er weer iemand anders. Zo'n opfrismoment moet regelmatig om echt effect te hebben', aldus de vakgroepvoorzitter. 'Ook contact achteraf is belangrijk. Ambtenaren moeten ergens met hun vragen terecht kunnen.'

Vooral landelijk ziet De Vries een gebrek aan kennis bij beleidsmedewerkers, zo schreef ze twee jaar geleden in een column voor Nieuwe Oogst. Aanleiding was een vacaturetekst van het landbouwministerie waarin stond 'inhoudelijke kennis niet noodzakelijk'. De vacatures zijn volgens haar inmiddels beter.

De cursus is volgens De Vries een mooi moment voor ambtenaren om te zien wat er gebeurt als van bovenaf aan een knop wordt gedraaid. 'Wel werkt het twee kanten op. Al met al denk ik dat begrip over en weer veel kan betekenen.'