Telers meten en monitoren zelf waterkwaliteit in en rond hun bedrijf

'Wij doen mee om te leren. We denken wel dat we 100 procent lekdicht zijn, maar is dat ook echt zo?', zegt Joost van der Voort. Hij is mede-eigenaar van tomatenbedrijf The Valley, dat aan het project deelneemt met een locatie in De Lier. 'Dit is een nieuwbouwlocatie, dus ik verwacht geen verrassingen.'

Van der Voort hoopt dat het project Transparante Tuinder ook bijdraagt aan het verbeteren van het imago van de sector, door aandacht te vestigen op de goede intenties van de meeste telers. 'Het is frustrerend dat er nog altijd incidenten zijn met normoverschrijdingen. Juist die halen de krant.'

'In het project wordt toegewerkt naar een meetnetwerk en een waarschuwingssysteem waarmee afwijkingen in de waterkwaliteit vroegtijdig gesignaleerd worden', vult Bart van Meurs van Division Q aan. Dit is het technische zusterbedrijf van kiemgroenteteler Koppert Cress. Division Q is een van initiatiefnemers van het project.

'We gaan laten zien dat de tuinbouw zorg kan dragen voor de waterkwaliteit. De urgentie is groot, net als de motivatie van de deelnemers. Hiermee kunnen zij straks bewijzen dat ze hun waterhuishouding op orde hebben', vervolgt Van Meurs strijdbaar.

Momentopname

Normaal is het hoogheemraadschap van Delfland verantwoordelijk voor monitoring van de waterkwaliteit in haar beheergebied. Dat gebeurt vooral op basis van monsters. Maar dit zijn altijd momentopnames en heel lokaal. Als er dan een normoverschrijding blijkt, is het te laat om in te grijpen. 'Doel van dit project is dat telers aan de buitenwereld laten zien hoe zij werken en wat hun impact is op de waterkwaliteit', zegt Jim van Ruijven.

Van Ruijven is onderzoeker watertechnologie bij de business unit Glastuinbouw van Wageningen University & Research, een van de partners in het project. 'Het tweede doel is de opbouw van een meetnetwerk met een dashboard, waarop je altijd kunt aflezen hoe de situatie is en of er iets mis is. Om zover te komen, moeten de deelnemers continu kunnen meten.'

Een hoofdrol in Transparante Tuinder is weggelegd voor sensoren. Hiermee is ook het project ontstaan. Tijdens het testen van innovatieve sensoren door de Wageningse start-up Plant-e bij Division Q in Monster ontstond het idee hier iets mee te doen voor de waterkwaliteit.

Bacteriële processen

De sensoren van Plant-e gebruiken energie uit planten uit bacteriële processen in de bodem rond plantenwortels en kunnen daardoor draadloos en onderhoudsarm toegepast worden op afgelegen plekken. 'Dus ook in sloten rondom kassen. Zo kwamen we op het idee', vertelt Van Meurs.

Wat precies aan sensoren nodig is voor het meetnet wordt momenteel geïnventariseerd als eerste stap, naast het in kaart brengen van de waterhuishouding van de deelnemende bedrijven. 'We hebben robuuste apparatuur nodig die niet steeds gekalibreerd hoeft te worden. Verder is het de vraag welke parameters je het beste kunt meten, die een indicatie geven van de waterkwaliteit', licht hij toe.

Dit blijkt een creatieve zoektocht. Van Ruijven: 'Sensoren die gewasbeschermingsmiddelen meten liggen voor de hand, maar zijn niet robuust genoeg. We kijken daarom naar het meten van onder meer de EC-waarde en temperatuur. Als die waarden ineens veranderen, duidt dat erop dat er iets aan de hand is met het water. Bijvoorbeeld dat de concentratie nutriënten hoger is.'

Het zijn betrekkelijk eenvoudige waarden, die draadloos zijn te meten. 'Afwijkingen kunnen duiden op trends. Om die goed in beeld te brengen, wil je zoveel mogelijk meetpunten hebben, zodat je de afwijking goed kan lokaliseren', stelt Van Meurs. 'Op die locatie kun je dan gedetailleerder meten met aanvullende apparatuur.'

Emissiestromen

In de startfase zijn de watersystemen in beeld gebracht, met aandacht voor alle mogelijke lek- en emissiestromen. Afhankelijk van het bedrijfstype zijn er zes te onderscheiden, weet Van Ruijven. 'Het gaat om drainagewater uit een grond- of substraatteelt, een lekkage in het substraatsysteem, percolaatwater, de condenswaterafvoer en overstorten van drainagebuffers. Dit zijn emissiestromen waarvan de teler zich meestal wel bewust is.'

Om effectief te meten, moet je weten welke waterstromen er zijn en of er sprake is van kwel of grondwater dat onder de kas doorloopt en in welke richting. Van Ruijven: 'Als je weet waar het vandaan komt, weet je beter waar je de sensoren moet plaatsen.'

Uiteindelijk is meten niet genoeg. De straks verzamelde sensordata moeten ook vertaald worden naar betekenis, zoals een indicatie dat er ergens een lek zit. Dit moet zichtbaar worden op een dashboard.

Inzichtelijk meetnet

Van de Voort: 'Ik verwacht dat er straks een inzichtelijk meetnet ligt, dat ook functioneert als beveiligingssysteem. Zodat je meteen kunt ingrijpen als er een melding komt over een probleem met de waterkwaliteit in de sloot langs jouw bedrijf. Zo'n lekstroom of lozing kan overigens ook van een buurbedrijf afkomstig zijn. Daarom is het mooi als uiteindelijk iedereen meedoet.'

De projectleiding heeft de ambitie om deze aanpak in alle tuinbouwgebieden uit te rollen. Van Meurs: 'Delfland vindt het geweldig dat de telers dit gaan doen. Zij krijgen er nu heel veel informatie over hun beheergebied bij.'