Risico's Afrikaanse varkenspest worden vaak nog onderschat

Achtergrond Varkens Ilona Lesscher 11 aug 2025 om 15:30uur

Afrikaanse varkenspest (AVP) is half juni gevonden bij wilde zwijnen in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. De kans dat het virus de kop opsteekt in Nederland, is weer een stap dichterbij.

Risico%27s+Afrikaanse+varkenspest+worden+vaak+nog+onderschat

De zorg van de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV) is dat de aandacht voor de risico's van een AVP-besmetting verzwakt en dat varkenshouders focus verliezen. De dreiging speelt tenslotte al zo lang.

Marrina Schuttert van De Varkenspraktijk deelt die zorg en gaat nog een stapje verder. In haar ogen gaan de sector en de BV Nederland veel te vrijblijvend om met een besmettelijke dierziekte als AVP. 'Bij dit type ziektes moet je leren van het verleden.'

Als beginnend dierenarts maakte Schuttert in 1997/1998 de impact mee van klassieke varkenspest (KVP). Het 'collectief geheugen' van veel varkenshouders, collega-dierenartsen en andere ketenpartners is met de tijd weggeëbd, concludeert ze. 'Het gaat net zo lang goed tot het fout gaat.'

Veel reizigers en vakantiegangers zijn zich niet bewust van de manier waarop het virus zich verspreidt

Wim van Vulpen, bestuurslid Producentenorganisatie Varkenshouderij

Dat varkenshouders focus verliezen op de hygiëne op en rond het bedrijf wijt de dierenarts aan het gegeven dat zij het gevoel hebben als individueel bedrijf weinig te kunnen uitrichten tegen AVP. Dat is onterecht, zegt Schuttert. In landen waar AVP endemisch is, zien bedrijven door een strikte naleving van hygiëneprotocollen kans om de ziekte buiten de deur te houden.

'Wij vertrouwen er te veel op dat iedereen wel het goede zal doen. Nederland vat het risico op AVP veel te licht op. Breekt er AVP uit of een andere besmettelijke dierziekte, dan gaat het vingertje al gauw richting de veehouderij met het verwijt dat die te intensief is', zegt Schuttert. Ze pleit voor meer regie.

Overzichtelijker en transparanter

'De structuur van de varkenshouderij is fors veranderd sinds de KVP-uitbraak in 1997/1998', reageert POV-bestuurslid Wim van Vulpen. Hij heeft AVP in zijn portefeuille. Het aantal bedrijven daalde van ruim 20.000 met 15 miljoen varkens in 1997 naar 1.970 gespecialiseerde varkenshouderijbedrijven met ruim 10,5 miljoen varkens in 2024. De sector is overzichtelijker en transparanter geworden.

'Als AVP in ons land opduikt, is de kans groot dat dit – net als in Duitsland – het gevolg is van menselijk handelen', zegt Van Vulpen. 'Veel reizigers en vakantiegangers zijn zich niet bewust van de manier waarop het virus zich verspreidt.' Dat mag wat voorzitter Helma Lodders van Vee&Logistiek Nederland betreft nog veel nadrukkelijker onder de aandacht worden gebracht.

Biosecurity verbeterd

Volgens het POV-bestuurslid doet zijn sector in algemene zin goed werk op het gebied van biosecurity. Veel bedrijven hebben serieuze stappen gezet om zowel intern als extern de biosecurity te verbeteren. 'Dat mag ook best eens worden benoemd', vindt Van Vulpen.

Tegelijkertijd erkent het POV-bestuurslid dat de sector sterk hecht aan ondernemersvrijheid. 'Dat zit in het DNA van onze sector. De POV kan niet alles sturen en er blijven altijd verbeterpunten.' Zo is bij het ketenkwaliteitssysteem Holland Varken het hebben van een douche verplicht. Toch is niet elke ondernemer overtuigd van het nut van douchen.

Ook maatregelen als een schone en een vuile weg scheiden of een goede reinigingsplaats inrichten worden niet altijd even strikt nageleefd. 'Een veewagen moet schoon het erf kunnen verlaten, net zoals je mag verwachten dat die schoon arriveert', benadrukt Van Vulpen.

'Als POV krijgen wij regelmatig signalen dat in andere landen regels aan de laars worden gelapt. Dat ontslaat Nederlandse varkenshouders er niet van dat zij hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Als alle ketenpartners doen wat ze moeten doen, dan gaat het goed', zegt het POV-bestuurslid.

Biologische varkens in de wei lopen extra risico als het gaat om de verspreiding van varkenspest. © Henk Riswick

Voor de POV is dat een serieus punt van zorg. Die zorg is er ook als het gaat om biologische bedrijven en buitenvarkens. Daar is het risico op contact met wilde zwijnen aanzienlijk groter. Met klem wijst Van Vulpen op het belang van onder andere dubbele omheiningen en een correcte registratie van dieren. 'Bij een uitbraak van een besmettelijke dierziekte moet je precies weten waar dieren zich bevinden.'

Bij een uitbraak met een besmettelijke dierziekte gaat de aandacht al snel naar het veetransport. Lodders is zich daar goed van bewust. 'Maar veetransporteurs kunnen het niet alleen', stelt ze. Ook andere schakels zoals mest- en veevoertransporteurs, Rendac en varkenshouders zelf spelen een rol.

Lodders: 'Chauffeurs moeten hun wagen op ieder bedrijf waar dieren worden gelost, goed en volledig kunnen ontsmetten. Dat is echt nodig.' De POV verkent op dit moment de mogelijkheden van reiniging en ontsmetting (R&O) van veewagens aan de grens, zoals dat in Denemarken ook gebeurt.

Regeldruk speelt parten

Van Vulpen: 'Als AVP in Nederland opduikt, heeft dat gevolgen voor de hele keten. Er is geen behoefte aan nieuwe regels. Wel dat de bestaande worden nageleefd. Dat is een verantwoordelijkheid van iedereen.' Meer regie daarop voeren zouden de POV en Vee&Logistiek Nederland wel willen, maar dat is lastig uitvoerbaar. Regeldruk speelt varkenshouders en transporteurs parten.

Wat de varkenshouderij gaat helpen om een nieuwe slag te maken in biosecurity, is volgens het POV-bestuurslid het PRRS-programma. Om in 2040 vrij van deze ziekte te zijn, moet elk bedrijf een gezondheidsplan specifiek voor PRRS maken, wordt jaarlijks de biosecuritycheck uitgevoerd en vindt monitoring plaats via een vast schema. Dat wordt waarschijnlijk vanaf 2026 geborgd in Holland Varken.

Bij uitbraak volgt landelijke standstill van 72 uur

Als Afrikaanse varkenspest (AVP) wordt vastgesteld op een varkenshouderijbedrijf, dan volgt landelijk een standstill van 72 uur. Dat geldt voor alle varkenshouders. Vandaar het advies om altijd voor minimaal drie dagen voer op voorraad te hebben. Ook treedt het draaiboek in werking. Belangrijk onderdeel daarin is regionalisering met drie zones. In een straal van 3 en 10 kilometer om de besmettingshaard gelden vervoersbeperkingen. Varkens uit die gebieden mogen pas op transport als zij gegarandeerd vrij zijn van AVP. De dieren zijn daardoor langer op het bedrijf. Het advies is daarom om voor ten minste vier weken noodhuisvesting te hebben.