Mycotoxinen: ziekte en lagere productie

Ben MentingLagere productie, lagere gehalten in de melk, ontstekingen, dun op de mest, vermagering van koeien en daardoor afvoer en een hoge kalversterfte. Behalve bekende oorzaken, zoals infectieziekten, kunnen schimmels de oorzaak zijn. Problemen op veel melkveebedrijven zijn te wijten aan schimmels en dan vooral de giftige stoffen, die deze voortbrengen: de mycotoxinen.
Een gevaarlijke schimmel voor de rundveehouderij is aspergillus. Deze produceert een zeer schadelijk toxine. De aspergillus hoeft niet per se in het voer aanwezig te zijn om toch schade te veroorzaken. De schimmel kan zich ook ophouden in de darmen en daar toxinen produceren die de darm beschadigen.
Micro-organismen in de pens maken mycotoxinen onschadelijk. Een goedwerkende pens beschermt daardoor de koe in principe tegen toxinen. Verschillende mycotoxinen tasten echter ook de pensflora direct aan. Daardoor neemt de vertering in de pens af. Dit is vaak goed te zien aan onverteerd voer in de mest.
Een minder goed functionerende pens laat mycotoxinen gemakkelijker passeren. Aspergillus fumigatus passeert sowieso de pens gemakkelijk en veroorzaakt schade vanuit de darmen met als gevolg verlies van melkproductie.

Weerstand

Aspergillus is indirect verantwoordelijk voor uiteenlopende gezondheidsproblemen. Een infectie pakt op het ene bedrijf anders uit dan op het andere. De toxine van aspergillus tast het immuunsysteem aan. Ze beschadigt de darmwand en ondermijnt de weerstand van de dieren. Deze verlaagde weerstand leidt tot secundaire infecties.
Schimmels leven in de bodem, ontwikkelen zich daarna op gras, maïs en graan. Vervolgens komen ze in de kuil terecht. Ruwvoer vormt vaak de besmettingsbron, maar ook bijproducten kunnen besmet zijn met mycotoxinen, vooral als ze bij de bewaring bederven.
De kwaliteit van het inkuilen speelt een rol bij het risico op besmetting. Een goede kwaliteit ruwvoer moet zo min mogelijk vervuild zijn met grond, door juiste maaiapparatuur en maaiwijze. Ook dienen kuilen goed te worden aangereden zonder dat er grond in de kuil terechtkomt.
Belangrijkste maatregel om mycotoxinen minder kans te geven, is het aanleggen van grote, zo homogeen mogelijke, kuilen. De melkveehouder kan dan steeds hetzelfde rantsoen voeren zonder wisselingen. Problemen met schimmels en mycotoxinen komen het meest voor in de stalperiode, omdat de dieren dan kuilvoer krijgen dat mogelijk besmet is.
Volgens hoogleraar Johanna Fink-Gremmels van de faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht namen de problemen met schimmels en mycotoxinen de laatste jaren toe.
Van Stad tot Wad Dierenartsen, Dierenartsenpraktijk Beilen en Koch Eurolab in Deventer deden vorig jaar onderzoek op 130 melkveebedrijven in Noord-Nederland. Daaruit bleek dat een derde van de rundveebedrijven te maken heeft met een serieuze besmetting met aspergillus.
Een besmetting hoeft echter niet altijd te leiden tot problemen bij de koeien. Er blijkt een verband tussen een aspergillus-besmetting, klauwproblemen en een matige conditie van de dieren. Het onderzoek werd medegefinancierd door stichting Mesdag.
Het advies is om alert te zijn op schimmels, als de gezondheid van de koeien zonder een aanwijsbare reden vermindert. Bij problemen met een onbekende oorzaak is het aan te raden om samen met de dierenarts en de veevoeradviseur alle informatie onder de loep te nemen en bekende oorzaken zo veel mogelijk uit te sluiten. Daarbij is het letten op met name BVD, salmonellose en management.

Mest onderzoeken

Een veehouder kan de mest laten onderzoeken op de aanwezigheid aspergillus. Onderzoek van (gemengd) voer, een voergootmengsel, is ook een mogelijkheid. In het najaar is het voermengsel te onderzoeken op schimmels en antimicrobiële activiteiten, net als een mengmonster van de mest van acht tot tien dieren en onderzoek van vertering van het voer en de eiwitefficiëntie.
Vaak is een kleine bijsturing in het rantsoen voldoende om aspergillus in het stalseizoen te voorkomen.