Betere bodem door samenwerking akkerbouwers en melkveehouders

Het project 'Pilots samenwerking Akkerbouw en Veehouderij in EXperimenteergebieden' (PAVEx) van Wageningen University & Research omvatte experimenteergebieden in diverse regio's. Het project bestond uit vijf pilots, waarvan de eerste in 2021 startte. Afgelopen november liep PAVEx af, maar de samenwerkingen gaan door.

In de pilots werken akkerbouwers en melkveehouders samen via perceeluitruil en onderlinge afspraken over gewaskeuze, bodembeheer en stikstofbenutting. Doel is om landgebruik en bodembeheer zo in te richten dat beide bedrijven er voordelen van ervaren.

In de regio's De Peel, Twente, de Achterhoek, Flevoland en Drenthe zijn samenwerkingen opgezet of verbeterd. In elk gebied werd aan andere aspecten gewerkt, en kwamen ook andere bevindingen naar voren. De algehele conclusie: er is niet één vorm van samenwerking en niet elke manier van samenwerken is logisch in elke regio.

In akkerbouwrotaties beperkt de bodemgezondheid het aandeel rooigewassen en hoogsalderende teelten. Rustgewassen leveren minder op, maar kunnen voor de melkveehouder wel waardevol zijn. Deze werkwijze creëert ruimte voor functionele rustgewassen, zoals meerjarig gras, zonder dat dit ten koste gaat van het verdienmodel. Meerjarig gras zorgt voor een toename van effectieve organische stof en herstel van bodemstructuur.

Tegelijkertijd tonen de metingen binnen PAVEx aan dat blijvend grasland vaak ook hoge bodemverdichtingsscores kent, mede door intensief gebruik en frequent maaien. Door gras en bouwland te rouleren tussen bedrijven kan de belasting per perceel worden gespreid en komen percelen in betere conditie terug in de akkerbouwrotatie.

Groenbemesters

Samenwerking maakt het voor akkerbouwers aantrekkelijker om bodemverbeterende maatregelen te nemen. Bij intensieve teelten als consumptieaardappelen of waspeen kan het strategisch zijn een groenbemester als tagetes in te zetten op de grond van de veehouder. En als de ondernemer weet dat hij of zij in daaropvolgende jaren opnieuw gebruik kan maken van de percelen, wordt investeren in aaltjesbeheersing en bodemgezondheid aantrekkelijk.

Het moment van het scheuren van gras is ook belangrijk. Afstemming tussen bedrijven is nodig om zowel de bodemkwaliteit als de stikstofbenutting te optimaliseren. Zeker in zandgebieden biedt samenwerking mogelijkheden om bij te dragen aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Dat vraagt soms om concessies op bedrijfsniveau: wie uitsluitend optimaliseert op eigen percelen, benut de potentie van samenwerking onvoldoende.

Een structureel knelpunt bij samenwerking tussen akkerbouwers en melkveehouders is regelgeving. Rustgewassen die op de grond van de melkveehouder worden gezaaid, worden juridisch toegerekend aan het melkveebedrijf. Dit terwijl die als onderdeel dienen voor de akkerbouwrotatie. Daardoor voldoet de akkerbouwer formeel niet altijd aan de geldende rotatie-eisen.

Bedrijfsroratieresidu

In PAVEx wordt onderzoek gedaan naar alternatieve vormen van verantwoording die beter aansluiten bij samenwerking. Ook is gewerkt aan bedrijfsrotatieresidu. Dat gebeurde vanuit twee aanvliegroutes: een gewasrotatieindex bij pilot Drenthe en N-residumetingen bij pilot De Peel. Jaarlijkse metingen op perceelsniveau vormen de basis, waarbij wordt gerekend met een driejarig gemiddelde. Dit levert een bedrijfsgemiddelde stikstofprestatie in kilo's stikstof per hectare op.

Ondernemers bleken perspectief te zien in verbeterde gewasrotaties. Onafhankelijk gemeten N-residu is juridisch beter te borgen dan perceelgerichte doelsturing. Volgens pilotleider Ronald Luijkx van PAVEx De Peel is juist de borging cruciaal: 'Dit project overstijgt zowel het technische als het sociale niveau. Als we borging en verantwoording niet goed regelen, lopen we in Nederland vaak vast. Je moet wat je doet voldoende kunnen bewijzen.'

Luijkx benadrukt dat PAVEx verder kijkt dan technische oplossingen: 'Door de verschillende reacties en belangen van partijen bij elkaar te brengen, in samenspraak met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en het ministerie, ontstaat pas echt meerwaarde.'

Robuuste rotaties

In de afgelopen jaren hebben deelnemers laten zien dat samenwerking kan bijdragen aan robuustere gewasrotaties, een betere verdeling van organische stof en meer flexibiliteit om in te spelen op milieu-eisen. Tegelijkertijd toont het project dat akkerbouwer en melkveehouder elkaar nodig hebben, zeker bij het behalen van doelen op het gebied van grond- en oppervlaktewater in zandgebieden.

'Samenwerking tussen akkerbouwer en melkveehouder is geen theoretisch ideaal, maar een praktisch instrument om bodemkwaliteit te behouden, milieudoelen te realiseren en het inkomen van de ondernemer meer toekomstbestendig te maken', besluit Luijkx.