'Overal dode schapen en zieke koeien, het is verschrikkelijk'

'Het einde is nog niet in zicht, we zien steeds weer nieuwe dieren ziek worden. Waar gaat dit naartoe?', verzucht Van Norel. Collega's in de omgeving van Utrecht vertellen hem dat sommigen bijna alle dieren kwijtraken. Met dat scenario in zijn achterhoofd wordt de boer moedeloos. 'We weten niet wat ons overkomt.'

Het blauwtongvirus serotype 3 grijpt snel om zich heen, het is als een olievlek die wekelijks 30 kilometer groter wordt. Het verspreidt zich via knutten en treft schapen en runderen. Zodra het mugje een besmet dier prikt, is de knut na 6 uur zelf ook geïnfecteerd en kan hij andere schapen en koeien besmetten. Met de warme herfst zal die verspreiding voorlopig zo blijven.

Er blijkt een geschikt vaccin te zijn in Zuid-Afrika. Van Norel hoopt dat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) daar snel goedkeuring voor geeft. 'Het moet. Er sterven nu elke dag duizend schapen aan blauwtong en dat aantal wordt alleen maar groter.'

Dikke ellende

Schapenhouder Corry de Veer in het Utrechtse Vreeland hoopt ook op het vaccin. Ze was een van de eersten in Nederland waar blauwtong in de koppel werd vastgesteld, dat was begin september. 'Ik zit sindsdien tot over mijn oren in de dikke ellende.'

Van haar 40 schapen werden er 31 ziek en een kwart stierf. De dieren die het overleefden, kampen met nare pootproblemen. Het is onzeker of ze het gaan redden. 'Hier in de regio is het echt verschrikkelijk, overal dode schapen. Op sommige adressen wel dertig tegelijk. Het virus treft ook koeien, pinken en kalveren. Rendac kan het amper aan.'

De Veer vraagt zich af of haar overige zieke dieren het redden. 'Het is zo'n enorme lijdensweg voor ze. Als ik vooraf zou weten dat mijn schapen het niet zouden overleven, had ik ze voortijdig laten euthanaseren. Ze hebben zo'n pijn gehad.'

Sinds haar dieren begin september blauwtong kregen, komen er op De Veers bedrijf nog steeds nieuwe zieke dieren bij. Ze wordt verdrietig van het idee dat de besmetting nog veel meer slachtoffers in Nederland gaat maken. 'Al die dieren en mensen krijgen dezelfde ellende als hier. Er moet zo snel mogelijk een vaccin komen.'

Ook Kees-Wim Jobse, dierenarts bij Wellensiek Dierenartsen in het Gelderse Nijkerk, houdt zijn hart vast. In sommige delen van het land hebben schapenhouders en dierenartsen volgens hem geen benul van de narigheid die mogelijk op hen afkomt. 'Ik vind het ook heel gek dat er geen transportbeperkingen zijn afgekondigd. Je kunt nog steeds besmette dieren naar schone gebieden verplaatsen.'

Wachten op vaccinontheffing

Een vaccin is noodzakelijk om verdere verspreiding te stoppen, stelt Reinard Everts, dierenarts bij Schapendokter.nl en directeur van de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie (NSFO). Er is in Zuid-Afrika een geïnactiveerd vaccin tegen blauwtong serotype 3 beschikbaar en waarschijnlijk ook in voldoende aantallen.

NSFO en LTO Nederland brengen het vaccin met hoge urgentie samen onder de aandacht bij het ministerie van LNV. 'We wachten echter nog steeds op een ontheffing', zegt Everts. Het vaccin is niet toegelaten voor runderen.

Het lijkt er niet op dat getroffen veehouders een schadevergoeding kunnen ontvangen. 'Dit is volledig voor eigen risico', weet Everts. 'Omdat het een categorie C-dierziekte is en daarmee dus alleen meldingsplichtig, ligt een vergoeding vanuit de overheid niet voor de hand.'

Het huidige blauwtongvirus serotype 3 verspreidt zich twee keer sneller dan het serotype 8 van vijftien jaar geleden. De snelheid waarmee dat gebeurt, lijkt ook voor het dubbele aantal dode dieren te zorgen, zegt Everts. 'Met de weersvooruitzichten voor de komende twee weken en de incubatietijd van de ziekte, kun je verwachten dat we zeker tot november nieuwe ziektegevallen zullen zien.'

De economische schade wordt volgens Everts gigantisch voor de schapensector. Bij gemiddelde prijzen van 150 euro per dier en een conservatief geschatte oversterfte van driehonderd dieren per dag, zal de schade tot eind oktober al zijn opgelopen tot ruim 2,7 miljoen euro.

In dat bedrag zitten nog niet de kosten voor medicatie, afvoer naar Rendac en extra arbeid van de schapenhouders. De economische impact die deze ziekte op de rundveesector heeft, is dan nog buiten beschouwing gelaten. 'We staan te trappelen om te vaccineren, liever gisteren dan vandaag', benadrukt Everts.

Middenin de brandhaard van de blauwtonguitbraak woont melkveehouder Edward Voshaart in het Noord-Hollandse Nederhorst den Berg. Hij heeft geen schapen, maar ziet de dieren van schapenhouders uit zijn omgeving met bosjes neervallen. Zijn koeien zijn ook getroffen. Ze hebben zere poten, opgezette gewrichten, bewegen erg traag en hebben korsten rond hun bek.

Het enige wat Voshaart voor zijn dieren kan doen, is pijnstillers toedienen. 'Sinds afgelopen week zie ik korstjes op de spenen, die behandel ik met spray of zalf.' Hij ziet de melkproductie flink kelderen, sterfte bij de koeien heeft hij gelukkig niet gehad. Dat laatste hoort hij wel van boeren om hem heen.

Wie koeien en jongvee buiten heeft, krijgt van Liza Dekker van Dierenartsen Amstel, Vecht en Venen in het Utrechtse Vinkeveen het advies dat vee zo snel mogelijk op te stallen. In het werkgebied van de praktijk ziet ze op bedrijven waar de koeien binnen zijn gehouden nauwelijks problemen. Wel op de bedrijven waar dat niet het geval is.

Dierenarts Jobse ziet ook dat vooral weidebedrijven flink zijn geraakt. Op robotbedrijven daalt het aantal robotbezoeken. Pinken lijken een besmetting makkelijker te doorstaan, mogelijk doordat ze geen melk hoeven te produceren en rustig kunnen herstellen.

Vooral verse koeien krijgen problemen, verwacht Jobse. 'Haal je droge koeien meteen naar binnen en houd ze aan het vreten met vochtig en smakelijk voer dat ze makkelijk kunnen wegslikken. Dus geen stengelig hooi, want dat prikt in de zweren.'

Rundvee lijkt een blauwtonginfectie beter te doorstaan dan schapen, ziet Jobse. 'We kunnen weinig voor schapen betekenen en de meeste gaan helaas dood. Mochten ze het al overleven, dan moeten we ze vaak euthanaseren vanwege hun pijnlijke klauwen.'

Door de infectie ontstaat vocht onder het klauwhoorn waardoor de dieren stijf gaan lopen, legt de dierenarts uit. In sommige gevallen valt de klauw compleet van de poot af. 'Daarnaast kampen schapen met pijnlijke blaasjes in hun bek. Het is dramatisch.'

'Voordat die knutten hier zijn, is het winter'

‘We zijn nog niet gebeld door veehouders voor zieke dieren, maar krijgen wel veel vragen. We begrijpen dat het virus meer naar het westen, rondom Utrecht, ernstig om zich heen grijpt. We horen verhalen dat de schapen daar dood in de wei liggen. Zo is het hier gelukkig nog niet en we hopen dat dit zo blijft.’

Zo snel als het blauwtongvirus type 3 in provincie Utrecht om zich heel slaat, zo rustig is het in het oostelijke deel van Gelderland. Bij de vorige blauwtonguitbraak in Nederland die in 2006 begon, schoof het virus jaarlijks steeds verder op naar het noorden, zegt De Bont. Hij verwacht ook nu niet dat de besmette knutten snel in zijn gebied opduiken. ‘Voordat het virus onze streek bereikt, is het hopelijk al winter. Het virus schijnt echter lang in besmette dieren te kunnen overleven. Dit, in combinatie met alle bewegingen van vee in Nederland, kan voor een ‘sprong’ in de beweging van het blauwtongvirus zorgen. Alles is dus mogelijk.’

De dierenarts hoopt op een strenge winter zodat de besmette knutten sterven en de verdere verspreiding stopt. In de tussentijd kan dan een vaccin geregistreerd worden om volgend jaar de dieren op tijd te beschermen. ‘Een vlotte, uitgebreide vaccinatiecampagne was effectief in 2008, waardoor Nederland weer de status blauwtongvirusvrij kreeg.’

'Dagelijks honderden liters melk minder'

Volgens de biologische melkveehouder uit het Gelderse Nijkerk zijn de symptomen van het huidige serotype 3 heviger dan het blauwtongvirus van pakweg vijftien jaar geleden. Veel koeien verplaatsen zich moeizaam door de pijn aan hun poten. ‘Alsof ze op eieren lopen’, legt hij uit. Sommige dieren zijn volledig uit productie en bij anderen hangen de vellen aan de neusgaten. ‘Ze hebben pijn en vreten heel weinig, het is een triest gezicht.’

Van ‘t Klooster behandelt zijn dieren met pijnstillers, maar hij heeft niet het idee dat de dieren daarna opknappen. Ze herstellen erg traag. Hij is bang voor de nasleep die de heftige infectie zal veroorzaken. Hij mist nu dagelijks al een paar honderd liter melk en hij verwacht dat de vruchtbaarheid bij zijn koeien afneemt. ‘Verder heb ik koeien die te vroeg afkalfden, maar of dat ook door de blauwtong komt? Geen idee.’

De veehouder vindt het opvallend dat zijn buurman nagenoeg geen zieke dieren heeft. ‘We hebben gewoon allebei de koeien buiten lopen.’ Mogelijk speelt het mee dat de buurman zijn koeien in de namiddag iets eerder naar stal haalt. Van ‘t Klooster doet dat pas rond 19 uur. ‘De knutten zijn actiever tijdens de schemering, misschien dat het daardoor komt. Maar het blijft gissen.’