Onderzoek PPS sorghum: sorghum past prima in melkveerantsoen van de toekomst

Wat zijn de laatste ontwikkelingen en de mogelijkheden voor sorghum in Nederland? We vroegen het veredelaar Nic Boerboom, WUR-onderzoeker Martine Bruinenberg en productmanager ruwvoer Roy Kuenen. 'Sorghum past prima in een melkveerantsoen van de toekomst.'

Veredelen van sorghum

Nic Boerboom, veredelaar bij DSV zaden Nederland, werkt aan de veredeling van sorghum. 'Al in 2007 zijn we gaan kijken naar de mogelijkheden van sorghum in Noordwest-Europa. In 2012 zijn we hier serieus mee gaan veredelen. We zagen dat sorghum potentie had binnen de veehouderij als derde gewas en als extra C4-gewas naast mais, wat tot dan toe het enige C4-gewas vormde op de Nederlandse akkers. Sorghum kan beter omgaan met weersextremen in vergelijking tot mais. Zeker op zandgronden heeft dit voordelen. De rotatie verruimen en complementair zijn aan mais als ruwvoerproduct voor de veehouderij was de insteek.'

Sinds de start van de veredeling is al veel bereikt. Boerboom: 'Met onze veredeling hebben we het gewas op gebruikstype verder gedefinieerd, koude-tolerantie in het materiaal gekweekt en de plantarchitectuur verder aangepast tot een gebruikstype voor ruwvoer die past bij de praktijk en eisen in Nederland en Noordwest-Europa. Een hoger aandeel zetmeel, met genoeg droge stof en dus vroegheid om te kunnen afrijpen, in ons klimaat was essentieel om het gewas te doen slagen.'

Veredeling gaat sneller met modernere technieken

'In de laatste tien jaar zijn we van ver gekomen met sorghum. Je kunt het vergelijken met waar mais zo'n vijftig jaar geleden stond. Het was toen niet ongewoon dat mais tot ver in november op het veld bleef staan, omdat het te langzaam afrijpte. Het was dus nog onvoldoende aangepast aan onze daglengte en ons klimaat. Dat is met de huidige maisrassen wel anders. Ik zie dat we deze stappen ook met sorghum maken en daar hebben we geen vijftig jaar voor nodig met de huidige moderne veredelingstechnieken', aldus Boerboom.

Gaat sorghum mais dan vervangen? Boerboom: 'Sorghum moet je wel zien als complementair aan mais. Wij zien een gebruiksdoel voor beide gewassen naast elkaar. Het een hoeft het ander niet ter vervangen en je moet de kracht van de gewassen gebruiken om deze elkaar te laten te versterken, waardoor je de totale opbrengsten kunt laten plussen.'

Sorghum biedt mogelijkheden voor toekomst

Boerboom vervolgt: 'We hebben de afgelopen jaren gezien dat de seizoenen extremer worden, zowel in langere droge perioden als in korte hevige regenval. Dat vergt aanpassing van gewassen en risicospreiding in het bouwplan. Je wilt ervan verzekerd zijn dat je voldoende kunt inkuilen en ook kwalitatief hoogwaardig kuilvoer krijgt. Sorghum kan hierin een cruciale rol spelen. Met name de combinatie van sorghum en mais kan een oplossing bieden. Sorghum biedt door zijn veelzijdigheid een veelvoud aan gebruikstypen, waardoor je altijd een aanpassing kunt doen, hetzij in de richting van structuur, in de richting van zetmeel, of totale verteerbaarheid.'

Waarde van sorghum bepalen in een PPS

Omdat sorghum een redelijk nieuw ruwvoergewas is in Nederland, is in 2019 een PPS-project (publiek-private samenwerking) opgestart. Doel van dit project was om de waarde van sorghum in een Nederlands bouwplan en rantsoen te concretiseren. Hierbij is gekeken naar de eigenschappen van sorghumrassen, het effect op het milieu, het optimaliseren van de teelt en ook naar het beter in beeld krijgen van de voederwaarde.

Voederwaarde en verteerbaarheid van sorghum

Een belangrijk aspect in het PPS-project was het voederwaardeonderzoek. Hierbij was ook Martine Bruinenberg, onderzoeker bij Wageningen Livestock Research, betrokken. 'In zuidelijker gelegen Europese landen, zoals Frankrijk, is ook al onderzoek gedaan naar sorghum. Maar onder andere door de verschillen in klimaat en geschiktheid van rassen kunnen de resultaten niet een-op-een vertaald worden naar Nederlandse omstandigheden.'

Een belangrijk onderdeel van de voederwaarde is de verteerbaarheid van het gewas. 'Met in-vitro-onderzoek (in het laboratorium) kan de mogelijke verteerbaarheid van ruwvoer bepaald worden. Daarmee kan de VEM (de energiewaarde) berekend worden. De DVE (Darm Verteerbaar Eiwit) is hiermee nog niet bekend. Daarvoor moet ook afbraak van sorghum in de pens ingeschat worden.'

Om de verschillende componenten van het voederwaarderingssysteem te kunnen valideren, is onderzoek gedaan naar de verteerbaarheid van sorghum bij schapen, en naar de afbraak van sorghum in de pens van lacterende melkkoeien. 'De verteringscoëfficiënt verschilt per sorghumvariëteit. De verteerbaarheid van sorghum ligt vaak wat lager dan van snijmais (en daarmee de VEM ook), maar de verteerbaarheid kan goed ingeschat worden met de beschikbare methoden.'

Verbeterde voeropname bij hoger aandeel sorghum

Als vervolgstap is op de Dairy Campus een productieproef uitgevoerd waarbij onder andere gekeken werd naar de voeropname en melkproductie bij melkkoeien. In deze proef zijn vier verschillende rantsoenen gevoerd waarbij gevarieerd werd met het aandeel sorghum en snijmais. 'De koeien vreten sorghum graag, de voeropname was iets hoger bij een hoger aandeel sorghum in het rantsoen', zegt Bruinenberg.

'Daarnaast was de melkproductie op het sorghumrantsoen weliswaar iets lager, maar omdat de gehaltes in de melk iets hoger lagen, waren er geen significante verschillen in meetmelk wanneer snijmais werd vervangen door sorghum. Dit geeft aan dat sorghum prima in een melkveerantsoen past. We zagen wel dat het melkureum stijgt bij een hoger aandeel sorghum. Dit is mogelijk toe te schrijven aan de hoge zetmeelbestendigheid van de gebruikte sorghumsilage. Deze was namelijk erg ver afgerijpt, waardoor de korrels vrij hard waren en de inhoud van de korrels mogelijk niet volledig is benut door het vee. Dit heeft een effect op de nutriëntenbalans in de pens', zegt Bruinenberg.

Sorghum toepassen in het bouwplan

'Verschillende melkvee- en geitenhouders passen al sorghum toe in hun bouwplan en rantsoen. Hiervoor zijn verschillende redenen,' zegt Roy Kuenen, productmanager ruwvoer bij DSV zaden. 'Dit kan zijn omdat er een droger stuk op afstand van de huiskavel ligt, omdat de veehouder structuurrijk ruwvoer wil telen of om te voldoen aan een rustgewas (voorheen gewasdiversificatie).'

Hij ziet in de praktijk dat sorghumteelt in Nederland goed mogelijk is, maar wel de nodige aandacht vraagt. 'Voor het beste resultaat heeft een akkerbouwmatige manier van telen de voorkeur. In het teeltmanagement kan worden bijgestuurd aan de hand van verschillende omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan het moment van zaaien, gewasbescherming en oogst,' aldus Kuenen. De resultaten van de productieproef op de Dairy Campus zijn in de praktijk ook al jaren terug te zien. 'De kuiluitslag van sorghum in de praktijk lijkt op papier weleens tegen te vallen, maar wanneer er gevoerd wordt blijft de melkproductie op niveau.'

In praktijkrantsoenen waarbij de mais wordt vervangen door sorghum, soms meer dan een derde, dalen de melkproductie en de gehaltes niet. 'Een koe kan niet lezen, en dit laat zien dat sorghum goed past als ruwvoer voor melkvee' besluit Kuenen.

Teeltbrochure

Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de publiek-private samenwerking Meervoudig doelbereik sorghum in de melkveehouderij en het praktijknetwerk Sorghum ervaringen in de praktijk, Noord-Brabant. Uitvoering was in handen van het Louis Bolk Instituut en Wageningen Livestock Research, in samenwerking met Maatschap de Milliano-Meijer, Dusormil Sorghums, CZAV, en DSV zaden Nederland BV.

Als afsluiting van het PPS sorghum is een uitgebreide teeltbrochure geschreven, waarin alle ins en outs van het gewas sorghum, waaronder de teelt en de vervoedering, staan beschreven. Met de teeltbrochure krijgen melkveehouders een onderbouwde handleiding in handen om zelf aan de slag te gaan met dit voor Nederland nieuwe gewas en ervaring op te doen. Wil je deze teelthandleiding ontvangen? Stuur dan een mailtje naar info@dsv-zaden.nl.

Nog meer weten over sorghum en de teelt van sorghum? Roy Kuenen vertelt er alles over, met tips en praktische handvatten tijdens een gratis webinar op dinsdag 27 februari 2024 om 13.00 uur. Registreren kan via deze link: https://bit.ly/3u5bomw.