Zeoliet legt vast en geeft langzaam af

De Friese melkveehouders Wytske Bijstra en Bas Vernooy en de Nijmeegse onderzoeker Mark van Mullekom toonden tijdens veldproeven vorig jaar een duidelijk verband aan tussen de concentratie van nitraat in het grondwater op 75 centimeter diepte en het gebruik van Optizec Zeolite (zeoliet), een vulkanisch kleimineraal uit Slowakije.

Vooral in het najaar, toen de uitspoeling het grootst was, bleek het verband overduidelijk en bedroeg de nitraatreductie maar liefst 80 procent.

Kavel op zandgrond

De proeflocatie was een zorgvuldig uitgezochte homogene kavel op zandgrond, op Melkveebedrijf Hoanster van Bijstra en Vernooy in Hoornsterzwaag. Zeoliet werd gestrooid op het land en/of aan de drijfmest toegediend.

De drijfmest die werd gebruikt, kwam van het jongvee, zodat ook geen twijfel over de homogeniteit en de samenstelling van de drijfmest kon bestaan. Want de ondernemers gebruiken zeoliet al jaren in de boxen bij het melkvee om vocht te absorberen.

Voerrantsoen

Ook het gemengde voerrantsoen voor de tweehonderd koeien die Bijstra en Vernooy melken, wordt dagelijks verrijkt met een portie van 100 gram per koe. Dit jaar volgde ook meer dan 100 hectare land. Dat kostte 100 euro per hectare.

In zeoliet komen vierwaardig silicium en zuurstof in een verhouding van 1:2 voor. Het zeoliet is negatief geladen. In de grond compenseert het vulkanisch gesteente deze negatieve lading door adsorptie van positief geladen deeltjes, zoals stikstof in ammoniumvorm. Dit is een voorstadium van uitspoelingsgevoelige nitraatstikstof.

Honingraatstructuur

Eenmaal gebonden aan zeoliet zorgt de honingraatstructuur van het mineraal ervoor dat relatief zwak gebonden nitraat ook weer beschikbaar kan komen voor de gewasgroei. Het werkt dan als een soort langzaam vrijkomende meststof.

'De resultaten zijn zo veelbelovend dat het hoog tijd is om veel grootschaliger en 100 procent verantwoord wetenschappelijk onderzoek uit te voeren, waardoor alle twijfel over de nitraatuitspoelingreducerende werking wordt weggenomen', vindt Vernooy. Daarvoor is wel extra onderzoeksbudget nodig.

Onderzoekscentrum B-WARE is in gesprek met Herman de Boer van Wageningen University & Research over een vervolgonderzoek. De focus ligt hierbij niet alleen op de effecten op de grondwaterkwaliteit, maar ook op de gewasopbrengst, gewaskwaliteit en stikstofkringloop. De zuivelindustrie, LTO, drinkwaterbedrijven en provincies tonen interesse.

Maisland

Vernooy: 'We hebben in deze veldproeven 400 kilo zeoliet per hectare gestrooid om de kans op aantoonbare verschillen zo groot mogelijk te maken. Aanvullend onderzoek moet uitwijzen of een lagere dosis net zo effectief is. Niet alleen voor grasland, maar ook op maisland.'

Zeoliet kan in principe ook op uitspoelingsgevoelige zandgrond bij de teelt van snijmais overschrijding van de wettelijk toegestane nitraatnorm voorkomen. Dit wordt nader onderzocht.

Geringe kosten

Bijstra, parttime docent aan het Nordwin College in Leeuwarden, legt uit waarom zij samen met B-WARE hun nek hebben uitgestoken met dit onderzoeksproject. 'We zijn ervan overtuigd dat dit een effectief middel is waarmee tegen relatief geringe kosten veel nitraatuitspoeling kan worden voorkomen', zegt zij.

'Er moet echt nog wel het een en ander gebeuren wat betreft de waterkwaliteit, maar we hebben geen keus. Niets doen is geen optie.'

Controleerbaarheid

De melkveehouders verwachten geen problemen bij de controleerbaarheid van de toepassing van zeoliet. 'Het toekomstige mestbeleid gaat keuzemogelijkheden bieden. Wie maximale ruimte wil hebben om de mest van eigen bedrijf te mogen benutten, moet wellicht ook aan de slag met het meten van de waterkwaliteit. Daarmee kun je de werking van zeoliet borgen', licht Bijstra toe.

'Nu is nauwkeurig nitraat meten in de bodem op elke gewenste diepte misschien technisch nog niet tegen lage kosten en onafhankelijk goed uitvoerbaar, maar die kant gaat het wel op. Daar ben ik van overtuigd', zegt de melkveehouder.

Verschil

Vernooy is benieuwd naar het verschil in werking van zeoliet op drijfmest en kunstmest en het effect op de ammoniakuitstoot tijdens het uitrijden van drijfmest. Toevoeging van het poeder via een mestrobot zou technisch haalbaar moeten zijn, denkt hij. Handwerk met de emmer bij de mestkelder tijdens het mest uitrijden is onbegonnen werk, heeft de melkveehouder ervaren.

De ondernemer vraagt zich ook af hoe de heilzame werking van zeoliet in de koe wetenschappelijk te verklaren valt. 'Deze zaken passen goed in een vervolgonderzoek. Maar eerst moet het verband tussen zeoliet en vermindering van de nitraatuitspoeling zo snel mogelijk, maar ook grondig en 100 procent wetenschappelijk worden uitgezocht. Dit jaar gaat dat niet meer gebeuren, maar er is geen tijd te verliezen.'

Fondsen

Om de resultaten van de veldproef wetenschappelijk hard te maken, moeten deze tijdens het vervolgonderzoek worden herhaald. De veldproef werd gefinancierd door B-WARE, LTO Noord Fondsen, Stichting Mesdag-Zuivelfonds en Beterland, de leverancier van zeoliet. Er wordt gezocht naar fondsen voor het vervolgonderzoek.