'Klimaatrisico landbouw neemt toe, snelle aanpassing nodig'

Dat schrijft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het rapport 'Klimaatrisico's in Nederland'. Dit rapport is tot stand gekomen met inbreng van experts van verschillende kennisinstituten. Het PBL constateert dat het Nederlandse klimaat in hoog tempo verandert. Dit gaat gepaard met een toename van temperatuur, neerslag en droogte, zowel geleidelijk als met extreme uitschieters. Deze ontwikkeling zet zich deze eeuw waarschijnlijk versterkt voort.

Naar verwachting neemt de impact van hitte op de landbouw in de toekomst toe bij verdergaande klimaatverandering. Ook afnemende zoetwatervoorraden, dalende grondwaterstanden en verzilting als gevolg van de stijgende zeespiegel en afnemende rivierafvoeren beïnvloeden in de toekomst in toenemende mate de landbouw.

Voor de land- en tuinbouw hebben extreem warme, droge of juist natte perioden negatieve gevolgen voor de opbrengst. Dit is in het verleden deels gecompenseerd door hogere marktprijzen. Maar de bestaande klimaatadaptatie loopt soms tegen grenzen aan en dat heeft grote gevolgen. Aanpassen aan klimaatverandering is daarom urgent en vraagt om keuzes en regie van het Rijk, vindt het PBL.

Beschikbaarheid

Bij droge perioden, zeker in combinatie met warmte, kan de beschikbaarheid van water - ook voor de land- en tuinbouw - een probleem worden. In recente perioden van droogte kwam bijvoorbeeld de drinkwatervoorziening sterk onder druk te staan.

Vanwege prioriteringsregels kon nog net worden voldaan aan de levering. Maar hierdoor konden niet alle andere gebruikers van het water overal en altijd van voldoende water worden voorzien, met extra schade aan natuur en landbouw tot gevolg.

'Deze regels zijn bedoeld voor extreme situaties. Als die situaties vaker voorkomen, moet je nadenken over andere aanpassingen. Zo zou op regionaal niveau naar prioriteiten kunnen worden gekeken', zegt Frank van Gaalen, projectleider bij het PBL.

Hij vindt deze prioriteringsregels niet volledig. 'Het effect van een lage grondwaterstand op funderingen van woningen en archeologisch erfgoed is er niet in meegenomen. De vraag is hoe belangrijk we dat vinden en hoe we hiermee om willen gaan.'

Beregenen

Door bestaande adaptatiemaatregelen is de schade van extreme weersituaties tot nu toe meestal beperkt geweest, schrijft het PBL. Bij de verwachte toekomstige klimaatverandering en frequentere extremen loopt dit beleid tegen grenzen aan. Als voorbeeld noemt het PBL beregening in de landbouw. In de recente droge zomers was beregening op een aantal plekken al niet meer toegestaan.

De toepasbaarheid van beregening neemt af doordat er steeds minder beschikbaar water is in droge perioden. Dat vraagt om een andere afweging tussen enerzijds het afvoeren van water, waar de inrichting en het beheer van het watersysteem nu vooral op is ingericht, en anderzijds water vasthouden en bergen voor tijdens droge perioden.

De uitkomst van deze afweging zal gevolgen hebben voor de omgang met het watersysteem.

Verbanden tussen maatregelen

Ook heeft dit invloed op de verschillende functies die van het watersysteem gebruikmaken, zoals drinkwaterwinning, land- en tuinbouw en natuur. De toegenomen droogte, het toegenomen waterverbruik en de afhankelijkheid van water om schade door klimaatrisico's te beperken, vragen om een integrale afweging van waterbeheer voor alle sectoren, vindt het PBL.

Daarbij wijst de organisatie op de verbanden tussen de maatregelen. Beregenen heeft op sommige plekken bijgedragen aan lage grondwaterstanden, met als soms gevolg schade voor de natuur.

Voor een toekomstbestendige invulling van klimaatadaptatie, adviseert het PBL om het sturend te laten zijn bij beleidskeuzes. Voor het landelijk gebied betekent dit onder meer dat moet worden bepaald welke activiteiten waar in het landelijk gebied kunnen plaatsvinden.

Ook moeten ze bepalen in welke vorm, rekening houdend met de draagkracht van het water en de bodem, dit mogelijk is. Dit werken beleidsmakers uit in onder andere het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG).